Zagadki chemiczne // Metale

Pewien reporter postanowił przeprowadzić wywiady z metalami. Trafił na dziewięciu ambitnych przedstawicieli tej licznej grupy. Wybrane metale starały się powiedzieć coś oryginalnego na swój temat. Zadowolony reporter zebrał swój materiał ale powróciwszy do domu zmartwił się mocno ponieważ zapomniał zapisać imiona swoich rozmówców. Pomożesz mu? Oto wypowiedzi 5-ciu metali:

Zagadki:

1. Właściwie to nie powinienem pomagać człowiekowi, gdyż na początku naszej znajomości traktował mnie lekceważąco nazywając „łgarską miedzią”, „przeklętą miedzią”. Współcześnie jestem obecny niemal wszędzie, chroniąc przedmioty przed korozją. Jednak prawdziwie doceniono mnie, gdy zaczęto konstruować samoloty naddźwiękowe. Używa się mnie głównie w silnikach, tam gdzie temperatura jest naprawdę wysoka. Towarzyszy mi ziomeczek nr 2.

2. I ja otrzymałem szyderczą nazwę. Teraz wraz z kolegą nr 1 jestem doceniany. Używa się mnie w konstrukcji silników w samolotach ponieważ również nie obawiam się wysokich temperatur.

3. Eh, wielu umarło przedwcześnie wskutek tego, że nie znano moich trujących właściwości i używano mnie do wyrobu kubków i stągwi do wina. Dziś jestem sprzymierzeńcem człowieka chroniąc go przed szkodliwym promieniowaniem rentgenowskim. Cenią mnie też zmotoryzowani, pomagam bowiem w gromadzeniu energii elektrycznej.

4. Jestem dość znanym metalem. Ale nie wszyscy zdają sobie sprawę, że używa się mnie do konstruowania wyłączników w różnych aparatach pomiarowych. Działanie takiego wyłącznika polega na zanurzeniu przewodnika z innego metalu w zbiorniczku, który ja wypełniam. Zapewniam szybkie i dokładne połączenie elektryczne w obwodach niskiego napięcia - w normalnych warunkach niemożliwe przy zastosowaniu innych metali.

5. Pojawiłem się w czystym stanie dosyć późno. Sprawiłem ludziom dużo kłopotu i byłem przez to droższy od złota. Zawędrowałem dzięki temu na cesarki dwór! Teraz spowszedniałem, ale moje znaczenie wzrosło. Dostąpiłem nawet zaszczytu lotu na Księżyc, gdzie z mojej cieniutkiej folii zrobiono chorągiewkę do wyłapywania wiatru słonecznego. Z podobnej folii wykonano również satelity z serii „Echo”. Aha, byłbym zapomniał: jestem jedynym metalem dającym się barwić na rozmaite kolory.

Odpowiedzi:

Ad. 1

Wywiadu udzielał Nikiel (Ni; 28) kowalny metal, odporny na działanie czynników atmosferycznych. Choć odkryty został w połowie 18 wieku, długo uważany był jeszcze za całkowicie nieprzydatny. Niepochlebna nazwa, to Kupfernickel, co po polsku znaczy „miedź przeklęta przez złośliwego ducha gór imieniem Nickel. Tę nazwę nadali mu przed 300 laty saksońscy górnicy, którzy natrafiwszy na czerwony kruszec byli przekonani, że odkryli rodzimą miedź. Wkrótce jednak poznali swoją pomyłkę i ów bezwartościowy wówczas kruszec tak właśnie nazwali.

Rys. 1 Kropla stopionego niklu; blaszka niklu; czysty nikiel uzyskany dzięki elektrolizie

Ad. 2

Tym razem mówił Kobalt (Co; 27). Srebrzysty, ferromagnetyczny metal o różowym odcieniu. Jego nazwa również jest niepochlebna i pochodzi od słowa kobolt - złośliwy duszek. Wzięło się to z podobieństwa minerałów tego metalu do cenionych rud cyny, miedzi, srebra. Kobolty były uważane za sprawców „zamiany” cennych metali w bezwartościowy kobalt. Dzisiaj dodawany do stopów zwiększa ich twardość i wytrzymałość. Stal kobaltowa służy do wytwarzania m.in. narzędzi chirurgicznych.

Rys. 2 Barwny heksahydrat chlorku kobaltu (CoCl2*6H2O); kawałki metalicznego kobaltu

Ad. 3

Autorem wywiadu był Ołów (Pb; 82). Ciężki, miękki, szary metal, używany dawniej nie tylko do wyrobu naczyń, ale o zgrozo, do wykładania akweduktów (!) zaopatrujących miasta starożytnego imperium rzymskiego w wodę pitną. Ołów może poważnie uszkadzać mózg i nerki, prowadząc w końcu do zgonu. Udając wapń (Ca; 20), przekracza barierę krew-mózg. Objawy zatrucia ołowiem obejmują wzrost ciśnienia, kolkowe bóle brzucha i uczucie słabości w kończynach. U mężczyzn znaczna ekspozycja może prowadzić do niepłodności, a u kobiet w ciąży do poronienia.
Wspomniane gromadzenie energii możliwe jest oczywiście w akumulatorach ołowiowych.

Rys. 3 Występujący naturalnie ołów; ołowiana czara oraz kielich; ołowiane żołnierzyki

Ad. 4

Tym znanym metalem jest Rtęć (Hg; 80). Jest jedynym metalem ciekłym w temperaturze pokojowej. Ale to nie jedyna jej przydatna forma- w postaci pary jest używana do wypełniania różnego rodzaju specjalnych lamp.

Rys. 4 Rtęć wyciekła ze zbitego termometru, zwróć uwagę na perfekcyjny owal kropel; rtęć metaliczna w ampułce; żarówka łukowa będąca składową mikroskopu do epifluorescencji

Ad. 5

Chwali się tak Glin (Al; 13 łac. aluminium). Lekki, srebrzysty metal. Syn cesarza Francji, Napoleona III w 1856 r. otrzymał w darze grzechotkę z tego metalu, musiał więc być to rzeczywiście cenny i drogi materiał. Jednak prawdziwą karierę zrobił glin właśnie dlatego, że daje się łatwo barwić. Ale skoro jak głosi internetowa legenda "Amelinium nie pomalujesz!" to jak? Należy przed barwieniem wytworzyć na powierzchni metalu cieniutką warstewkę tlenku.

Rys. 5 Pokryty folią aluminiową balon satelitarny typu Echo o średnicy 30 m, odbijający sygnały radiowe w celu badania atmosfery; folia aluminiowa; barwione puszki wykonane z aluminium

Źródła grafik:
Rys. 1 by: go_nils źródło; by: Jurii; źródło; by: R. Hill źródło
Rys. 2 by: Walkerma źródło;by: Jurii źródło
Rys. 3 by: Rob Lavinsky źródło; źródło
Rys. 4 by: Tavo Romann źródło; by: W. Oelen źródło; by Zephyris_
Rys. 5 źródło; by: Jurii źródło; źródło

Zaczerpnięte z: "500 zagadek chemicznych" Marta Jurowska Wernerowa ; Warszawa 1980