Mobing w polskim systemie prawnym. 1.1 Mobbing charakterystyka zjawiska - definicja.

Z uwagi na niekompletna ochronę ofiar mobbingu przed ich prześladowcą, jaką zapewnia Kodeks Pracy postanowiłam przedstawić możliwości obrony jaką dają Kodeks Karny i Kodeks Cywilny. Konkretne artykuły prawne, na które osoby poszkodowane mogą się powołać w swojej walce o poszanowanie własnej godności i zdrowia.

Z przemocą psychiczną mamy do czynienia tam, gdzie ludzie przebywają ze sobą w grupie przez dłuższy czas – w szkole, wyższej uczelni, w miejscu pracy, w stowarzyszeniach i wspólnotach, a także, w rodzinie. Celem sprawcy jest zepsucie opinii ofiary i zaszkodzenie jej w sposób, który pozwoli wyeliminować ją z pozycji, jaką zajmuje. Mobbing jako zjawisko patologiczne, powtarza się systematycznie i występuje od wielu lat w zakładach pracy, szkołach czy też ogólnie w miejscach, w których zachodzą interakcje pomiędzy ludźmi. Jeżeli chodzi o miejsce pracy są to dwojakie reakcje: pozytywne i negatywne. Pozytywne są wtedy kiedy firma nastawiona jest na budowanie wzajemnego szacunku na wszystkich szczeblach organizacyjnych, zapewnia pracownikowi bezpieczeństwo pracy, finansowe i psychiczne. Drugą strona, negatywna, powstaje kiedy w firmie dba sie tylko o zysk, za wszelką cenę, podburzając pracowników między sobą, narzucając im zadania niemożliwe do wykonania, bez godziwego wynagrodzenia, narażając na stres i utratę zaufania pracownika do instytucji zakładu pracy jako opiekuna praw pracowniczych.

Mobbing jest skrajnie negatywna formą stosunków międzyludzkich, w którym dochodzi do zaburzenia postaw społecznych i moralnych u mobbera, często doprowadzających ofiarę do załamania nerwowego czy depresji. Zgodnie z art. 943 § 1 K.P. pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. Skomplikowana definicja pojęciowa mobbingu, niejasne i mało zrozumiałe komentarze, a także rozbieżne orzecznictwo sądowe w tym zakresie powodują, że ani pracownicy, ani pracodawcy tak naprawdę nie rozumieją, czym jest mobbing i jak mu przeciwdziałać. [Nycz, http://www.prawo-pracy.pl]
Środkiem zapobiegawczym dla niewiedzy jest wykwalifikowana i wykształcona kadra kierownicza. Znajomość zachowań psychologicznych, socjologicznych i wewnętrzna polityka antymobbingowa pozwoliłaby na skuteczną prewencję, uniemożliwiając rozwój zachowań patologicznych oraz na skuteczne zarządzanie personelem w firmie. Przeciwdziałanie jest ważne dla pracodawcy, ponieważ to on, odpowiada za mobbing, którego dopuścił się inny pracownik, kontrahent, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, a nawet małżonek lub dorosłe dziecko pracodawcy. Tak szeroki katalog odpowiedzialności zachęca do zapobiegania mobbingowi, a pracownikowi daje szansę na zadośćuczynienie za krzywdy.

1. Mobbing-definicja

Termin „mobbing” pochodzi od angielskiego czasownika to mob, który znaczy: napastować, oblegać. Rzeczownik mob oznacza tłum, zgraję, motłoch. [Olweus, 2007: 21]

W języku angielskim Mob pisane dużą literą oznacza mafię. Konrad Lorenz był pierwszym, który użył terminu mobbing do opisu zachowań zwierząt, które gromadziły się w tłumie i prezentowały atakujące zachowania w celu odstraszenia silniejszego osobnika.
W latach60-tych Peter-Paul Heinemann zastosował go do opisania wrogich zachowań dzieci w szkołach. W 1972 roku pokazała się na rynku pierwsza książka na temat mobbingu omawiająca sprawy przemocy grupowej wśród dzieci.[Hirigoyen, 2003: 69-70]

W latach osiemdziesiątych Heinz Leymann, psycholog pochodzenia niemieckiego wprowadził koncepcje mobbingu, aby opisać ciężkie postacie molestowania w miejscu pracy.
Dla Heinza Leymanna: terror psychiczny albo mobbing w życiu zawodowym charakteryzuje się wrogimi i nieetycznymi zachowaniami, które są powtarzane w sposób systematyczny przez jedną lub większość osób, skierowanymi głównie przeciwko pojedynczej osobie, która w wyniku mobbingu zostaje pozbawiona szans na pomoc i obronę poprzez powtarzające się zachowania mobbujące. Działania te występują bardzo często (przynajmniej raz w tygodniu) i przez długi okres czasu (przynajmniej sześć miesięcy). Duża częstotliwość i długi okres występowania tego wrogiego zachowania skutkuje znaczącymi problemami mentalnymi, psychomatycznymi i społecznymi. [http://www.leymann.se/English/12100E.HTM]
Na podstawie tej definicji można stwierdzić, że według Leymann, mobbing jest wynikiem konfliktu, który wcześniej nierozwiązany, nasila się przybierając skrajne formy dręczenia i upokarzania jednostki przez jedną osobę lub grupę.

W Anglii rozwinęło się pojęcie bullyingu. Bully, czyli dręczenie lub to bully sb „znęcać się nad kimś” , a nawet atakowanie słabszych. Termin ten początkowo nie dotyczył środowiska pracy. W 1984 roku Richard S. Lazarus wprowadził ten termin do psychologii pracy, gdzie zakwalifikował go, jako stres społeczny. [Hirigoyen, 2003: 71-72]

W Stanach Zjednoczonych termin mobbing, określany, jako harassment został wprowadzony dopiero w 1990 roku po ukazaniu się artykułu Heinza Leymanna, w czasopiśmie „Violence and Victims”. [Hirigoyen, 2003: 73-74]

Według Marie-France Hirigoyen mobbing to wszelkie niewłaściwe postępowanie (gest, słowo, zachowanie, postawa), (…) które przez swą powtarzalność czy systematyczność narusza godność lub integralność psychiczną bądź fizyczną osoby, narażając ją na utratę zatrudnienia lub pogarszając atmosferę w pracy (…) to przemoc w małych dawkach, która jest jednak bardzo destrukcyjna. Każdy atak wzięty z osobna nie jest naprawdę czymś poważnym, o agresji stanowi skumulowany efekt częstych i powtarzalnych mikrourazów. [Hirigoyen, 2003: 10]
Hirigoyen zwraca uwagę, że pojedynczy atak wcale nie musi być poważny i jako zjawisko jednorazowe, zapewne pozostałoby niezauważalne, jednakże, jako element powtarzających sie stale zachowań, powoduje u ofiary poczucie wyobcowania ze środowiska współpracowników, a następnie zaniżenie własnej wartości nie tylko, jako pracownika, ale jako człowieka.

Definicję mobbingu opracowała także Międzynarodowa Organizacja Pracy formułując ją w następujący sposób: [jest to] agresywne zachowanie, które możemy określić, jako mściwe, okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowanie zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników (…) obejmuje ono sprzysięgnie się lub mobbing przeciwko wybranemu pracownikowi, który staje się przedmiotem psychicznego dręczenia. Mobbing charakteryzuje się stałymi, negatywnymi uwagami lub krytyką, społecznym izolowaniem danej osoby, plotkowaniem lub rozprzestrzenianiem fałszywych informacji. [http://www.mobbing.pl]

Barbara Grabowska, definiuje mobbing następująco: [mobbing to] moralne nękanie, złośliwe docinki ze strony szefa, kolegów a czasem podwładnych, to zamach na podstawowe prawa ludzkie, to zawyżone wymagania, manipulowanie zachowaniami, szykany, konfliktowanie współpracowników, preparowanie kłamliwych dokumentów, ośmieszanie. Są to działania wyrafinowane, perfidne i bezwzględne, niszczące psychicznie wybraną ofiarę; to obrażanie, pisanie anonimów, przeszkadzanie w wykonywaniu obowiązków zawodowych, plotki, (…) Mobbing ma charakter działania celowego, zmierzającego do eliminacji jakiejś osoby ze środowiska; (…) to podważanie autorytetu i szkalowanie opinii. (…) Mobbing to rodzaj tortur psychicznych, represjonowanie, niszczenie reputacji, porażająca przemoc. Może być wyrażona różnorako, od fizycznej po codzienną, typu obelga, ale zawsze ma podłoże emocjonalne, a jej moc przekracza granice moralne i prawne. [Grabowska, 2003: 9-10]
Autorka w swoim ujęciu zjawiska, zauważa, że mobbing narusza podstawowe prawa ludzkie, dlatego to nie tylko problem wewnątrzzakładowy, lecz mający szersze znaczenie problem prawny, ocierający sie nie tylko o prawo pracy, ale prawo cywilne, karne, a nawet tak oczywisty dokument, jakim jest Konstytucja RP. Definicja ta zawiera również informację dotyczącą zależności pomiędzy mobberem a osobą poszkodowaną. Dotychczas najczęściej wymienianymi, były stosunki służbowe na płaszczyźnie pracownik – pracownik, lub pracodawca – pracownik, nowością jest, sytuacja gdzie to pracodawca jest ofiarą a pracownik mobberem.

Jedna z najbardziej rzeczowych i najpełniejszych definicji mobbingu została sformułowana przez Agatę Bechowską – Gebhardt i Tadeusza Stalewskiego, którzy stwierdzili, że mobbing to: nieetyczne i irracjonalne z punktu widzenia celów organizacji działanie, polegające na długotrwałym, powtarzającym się i bezpodstawnym dręczeniu pracownika przez przełożonych lub współpracowników; jest to poddanie ofiary przemocy ekonomicznej, psychicznej i społecznej w celu zastraszenia, upokorzenia i ograniczenia jej zdolności obrony; jest to zjawisko odczuwane subiektywnie, ale dające się intersubiektywnie potwierdzić; jest to wielofazowy proces, w którym mobber stosuje metody manipulacji od najbardziej subtelnych i niezauważalnych przez ofiarę po najbardziej drastyczne, powodujące u ofiary izolację społeczną, jej autodeprecjację, poczucie krzywdy, bezsilności i odrzucenia przez współpracowników, a w konsekwencji silny stres i choroby somatyczne i psychiczne. [A. Bechowska – Gebhradt, T. Stablewski, 2004: 16-17]
Dopiero w tej definicji w pełni można zrozumieć, że mobbing to nie tylko konflikt pomiędzy pracownikami, który ma wpływ na poszczególne jednostki, to także zjawisko, które ma wpływ na cały zakład pracy, jak również na społeczeństwo. Pokrzywdzona jest tak naprawdę nie tylko nie tylko ofiara mobbingu, ale wszyscy znajdujący się w jej otoczeniu, zarówno w pracy, jaki i w domu. Świadomość, że jesteśmy gotowi upodlić jedną osobę z bezpodstawnych przyczyn, określa charakter nie pracownika, ale człowieka, który w swoim mniemaniu nie robi niczego złego.

Przypisy

• http://www.leymann.se/English/12100E.HTM.

• http://www.mobbing.pl

• http://www.prawo-pracy.pl (Nycz T.M., Przeciwdziałanie mobbingowi – część 1-8)

• zdjęcie: https://pixabay.com/pl/bully-niepokojenie-miejsca-pracy-3233568/

• Bechowska – Gebhradt A., Stablewski T., Mobbing; patologia zarządzania personelem, Warszawa 2004.

• Grabowska B., Psychoterror w pracy. Jak zapobiegać i radzić sobie z mobbingiem, Gdańsk 2003.

• Hirigoyen M. F., Molestowanie w pracy, Poznań 2003.

• Olweus D., Mobbing, Warszawa 2007.