Zrozumieć mechanizm uzależnienia – poradnik rozpracowania problemu uzależnień na podstawie wykładów psychiatry Gabora Mate

Uzależnieniem nazywamy KAŻDE zachowanie lub czynność dające chwilą satysfakcję/ulgę, ale przynoszącą długoterminowe negatywne konsekwencje (mogą to być: alkohol, narkotyki, gry wideo, hazard, zakupoholizm, seksoholizm, pracoholizm, autoagresja, gniewoholizm, oddawanie się nierealnym fantazjom czy modlitwom, objadanie się i inne). Uzależnienie zatem jest próbą rozwiązania problemu poprzez pozbycie się bólu. Źródłem uzależniania jest przeżyta trauma, a trauma to odłączenie od samego siebie - utrata autentyczności, poczucia własnej wartości danej przez sam fakt istnienia - wartości życia. Utrata autentyczności z kolei wiąże się z potrzebą bycia kochanym w domu rodzinnym, a co się nie stało, a przynajmniej nie stało się tak jakbyśmy tego oczekiwali. Trzeba porzucić to pragnienie, gdyż prawdopodobnie nie będzie ono zrealizowane i wcale nie jest ona niezbędna do naszego przeżycia, gdyż jak zaznacza Mate, jedynymi osobami, które nie są w stanie przeżyć bez tej miłości to bezbronne niemowlęta i bardzo małe dzieci. Trzeba zdać sobie sprawę z własnej wartości danej przez sam fakt istnienia, czyli tak jak powinno się kochać noworodka - po prostu za to, że jest.– Gabor Mate.

Często naszych problemów nie możemy omówić w domu z powodu wstydu, a ten pojawia się zazwyczaj z braku zaufania. Boimy się wyśmiania, bo już byliśmy wyśmiani lub oczekiwało się od nas zawsze samodzielnego rozwiązania wszelkich problemów, a każda niedoskonałość była karana. Wiemy lub przypuszczamy, że nie możemy liczyć na dyskrecję, że nasz zwierzenie doprowadziłoby do afery, wrzasków, a to sprawiłoby, że poczulibyśmy się jeszcze gorzej. Często toksyczni członkowie naszego najbliższego otoczenia czerpią satysfakcję że wzbudza w nas poczucia winy i wstydu. Nasze zwierzenia użyte byłby do wytykania słabości, czy szantażu emocjonalnego tworząc chorą zależność uczuciową i fałszywa lojalność wynikającą ze strachu przed odrzuceniem i ośmieszeniem przed osobami trzecimi. Niestety często wiele osób nie ma zupełnie nikogo kogo mógłby obdarzyć zaufaniem, a to jak możemy się domyślać pogłębia tylko uzależnienie. Dlatego tak ważnym jest samodzielny rozwój oraz wypracowanie zaufania do samego siebie jakie powinien uzyskać każdy człowiek w prawidłowym procesie dojrzewania. Co przykre bardzo często „profesjonalni” terapeuci pozostają niekompetentni i nie radzą sobie z łatwiejszymi rzeczami. Dają złe, głupie i złośliwe rady oraz prognozy wykazując wyższość nad pacjentem. Na wyjaśnienie tematu dlaczego wg mnie nie ma w Polsce profesjonalnej kadry terapeutycznej poświęcę osobny artykuł.

Reasumując, Mate nazywa uzależnieniem jakąkolwiek czynność, która daje tymczasowe uczucie ulgi, ale w dłuższej perspektywie przynosi negatywne skutki. Jest zatem próba rozwiązania problemu i występuje w miejscu braku prawidłowych trzech reakcji na stres.

1.2 Trzy zdrowe reakcje na stres to:

• atak - werbalny lub fizyczny
• obrona - czyli asertywność, np.; „nie mów do mnie w ten sposób!” lub fizyczna samoobrona
• pomoc – czyli poproszenie kogoś o pomoc, np.: ludzi na ulicy, znajomych, rodziny

Należy zatem rozumieć, że formy reakcji na stres redukują jego oddziaływanie na nasz organizm. Podobnie tarcza chroni wojownika przed ciosami, nie znaczy to, że nie są odczuwalne, ale efekt siły uderzeń jest zredukowany. Jeżeli żadna z tych opcji nie jest dostępna, to mózg się rozstraja/wyłącza/ucieka (ang. tune out - jak tuner radia nienastrojony na stację) i tutaj pojawia się miejsce na uzależnienie czy zaburzenia jak ADD czy ADHD. Druga opcją reakcji mózgu jest także otępienie lub odrętwienie (ang. numb out) przed odczuwaniem czegokolwiek, gdzie częstą reakcją następująca jest depresja kliniczna. Obydwie te reakcje pojawiają się jako forma obrony organizmu ludzkiego poprzez odjęcie się przed nadmiarem bodźców negatywnych. To tak jakby brać leki przeciwbólowe na ból. Ból i źródło jego powstania nadal istnieją, ale człowiek jest od jego uwolniony na czas działania leku. Owe reakcje mogą, ale nie muszą, występować symultanicznie. Nietrudno zatem dojść do wniosku, że uzależnienie trzyma wielu z nas przed osunięciem się w depresję lub nawet samobójstwem.

Zatem wiemy już, że uzależnienie powstaje jako odpowiedź na brak trzech zdrowych reakcji na stres (atak, obrona, pomoc), czyli pojawia się w zamian owego rozstrojenia/wyłącznie/otępienia lub razem z nim jako forma walki o powrót do poczucia normalności czy homeostazy, dlatego Mate określa uzależnienie jako próbę samoleczenia się (ang. self-medication). To zachowanie - uzależnienie, czyli substytut jednej z trzech zdrowych reakcji na stres, nie chce koniecznie łatwo odejść pomimo naszej świadomości szkodliwości tego zachowana, gdyż służy jako forma obrony przed światem zewnętrznym. Zatem jego istnienie jest mocno przypisane do ochrony istnienia osoby uzależnionej, jej przeżycia. Żeby zakończyć owe uzależnienie trzeba odzyskać (ang. recover – odkryć coś na nowo) własną autentyczność (na poziomie fizycznym i emocjonalnym) oraz określić przyczyny jej utraty. Następnie trzeba sobie uświadomić, że dziś jest się silniejszym niż wtedy kiedy nastąpiło traumatyczne wydarzenie. A jeżeli nie jesteśmy to musimy nabyć nowe umiejętności, czy psychiczne (poradniki, praca w terenie) czy fizyczne (sztuki walki, siłownia czy strzelnica), bo da nam to pewność siebie. Koniecznym jest nabycie nowych umiejętności, nowych reakcji, gdyż uzależnienie służy jedynie jako ich substytut, jako substytut własnej siły (przede wszystkim psychicznej) czy potwierdzenia własnej wartości.

1.3 Pytania, które zadaje Mate żeby zdekodować formę uzależnia i zrozumieć jak i dlaczego w ogóle powstała:

• co to uzależnienie robiło dla mnie?
• jakie uczucia dawało mi to uzależnienie?
• co lubiłem w tym uzależnieniu?
• jakie negatywne skutki ma to uzależnienie krótkoterminowo i długoterminowo?
• dlaczego już nam nie służy?

2. Analiza

2.1 Napisz swoje odczucia