Painkiller

Działalność grupy Naked City, szczególnie drugi album grupy wzbudził duże zainteresowanie wśród członków grup takich jak Agnostic Front i Napalm Death. Wraz z nimi Zorn dużo eksperymentował z muzyką, w końcu w roku 1991, razem z Billem Laswellem oraz Mickiem Harrisem z Napalm Death, założył on grupę eksperymentalną grupą Painkiller.
Ich debiutancki album Guts of a Virgin (1991) to dzieło tyle niezwykłe, co przepełnione nieskrępowanym chaosem. Zaczyna się on dźwiękiem sugerującym, iż wokalista nadepnął gołą stopą na leżący na podłodze klocek Lego, dalej jest tylko gorzej, ciężej i głośniej. Mick przekrzykuje się zarówno z Zornem jak i jego piskliwym saksofonem, przy czym w chaosie i ferworze muzycznej walki, wszystkich tych wrzasków aż nie sposób odróżnić. Guts of a Virgin (i każdy kolejny album Painkiller) ciężko wręcz momentami nazwać muzyką, jest to raczej pewne "doświadczenie", niemniej intensywne i niezwykle ciekawe.

I znowu ciekawostka:
W czasie występu w Warszawskiej Sali Kongresowej w roku 2007 wraz z Painkiller właśnie, John Zorn wściekły na fotoreporterów najpierw odegrał z grupą utwór, któremu tytuł nadał "Woń płonących fotografów", następnie odłożył saksofon, rzucił się na reporterów, opluł ich, zwyzywał i ostatecznie nakazał, by zostali oni wyprowadzeni przez ochronę.

Moonchild Trio

To z kolei grupa założona przez Zorna w roku 2006. W jej skład wchodzą Mike Patton, Trevor Dunn i Joey Baron.
Za sprawą tej grupy powstało do tej pory 6 zdecydowanie godnych polecenia, niemniej trudnych albumów. Szczególnie zachęcam do przesłuchania The Crucible (2008) oraz Ipsissimus (2010), na których to usłyszymy również prawdziwego boga gitary - Marca Ribota.

Radical Jewish Culture

A więc w roku 1993, gdy chęć rozwijania przez Zorna grupy Naked City osłabła, zdecydował się on poświęcić więcej uwagi muzyce klasycznej. Wydał on prędko w ten sposób jedno z, moim zdaniem, najniezwyklejszych swoich dzieł.

Album Kristallnacht (1993), jak sama nazwa wskazuje, swoją zawartością nawiązuje do mającej miejsce z 9 na 10 listopada 1938 roku w Niemczech Nocy Kryształowej. Powinniśmy wiedzieć, że w jej wyniku spłonęło na terenie całego państwa niemieckiego ponad 1000 synagog, zdemolowano tysiące domów, zamordowano prawię setkę Żydów, a ponad 30 tysięcy osadzono w obozach koncentracyjnych. John Zorn komentuje album twierdząc, że każdy Żyd zobowiązany jest w swoim życiu zmierzyć się z holocaustem, zaś muzyka zawarta na Kristallnacht jest jego osobistym świadectwem zmagań z tym przerażającym widmem nie tak odległej przeszłości. Już po paru pierwszych dźwiękach jesteśmy w stanie stwierdzić, że nie są to słowa rzucane na wiatr, a płyta Kristalnacht właśnie tym jest - mrocznym, ciężkim, bolesnym i nieskrępowanym doświadczeniem, dającym nam możliwość obcowania, już nie tylko z wielkim geniuszem jego twórcy, ale także jego zmaganiami z drastyczną tematyką dzieła.

Masada Songbook

Album Kristalnacht, był pierwszym dziełem, w którym John Zorn upust dał swojej fascynacji kulturą żydowską. Wkrótce w jego głowie narodził się pomysł, by kontynuować eksploatację tego stylu. Za ambicję objął sobie, wprowadzenie na dobre muzyki żydowskiej w 21 wiek, poprzez przedstawienie światu serii napisanych w ciągu jednego roku 100 utworów, które to stanowić miały w przyszłości część zawartość tzw. "pierwszej księgi Masady". W latach 1993-1996 trwały jego prace nad tym niezwykłym projektem, ostatecznie skomponował on łądnie 305 utworów - mniej-więcej, tak jak planował, 100 rocznie. Pierwsze 10 płyt, wchodzących w skład księgi zostało nagrane w studio, nosiły one nazwy, pochodzące od 10 pierwszych liter alfabetu hebrajskiego, tytuły utworów również były hebrajskie. Następne 7 wydawnictw, to z kolei nagrania live, pochodzące z takich miast jak Jerozolima, Middelheim, Taipei, Sevilla, Tonic czy Sanhedrin.

Masada Book Two - Book of Angels

W roku 2004 Zorn rozpoczął komponować drugą księgę Masady. Stwierdził jednak, że 100 utworów rocznie, to zdecydowanie za mało. Po 10 latach, od ukończenia księgi pierwszej stwierdził: "Może fajnie byłoby napisać więcej melodii?". Postanowił tym samym postawić przed sobą kolejne wielkie wyzwanie. "Zobaczmy, czy uda mi się wymyślić 100 utworów w miesiąc, zamiast w ciągu roku" pomyślał", prędko okazało się, że nie stanowiło to dla niego aż takiego problemu. Przez 3 miesiące stworzył łącznie 316 melodii, które rozesłał do wielu zaprzyjaźnionych grup, których zadaniem były dokonać nagrań. Book of Angels, to łącznie 32 albumy, z czego każdy nosi tytuł zaczerpnięty z demonologii i mitologii judeo-chrześcijańskiej. Jeden z albumów, konkretnie piąty, zatytułowany Balan (2006), został nagrany nawet przez polską grupę klezmerską znaną jako Cracow Klezmer Band (dziś Bester Quartet). Podobnie jak w przypadku poprzedniej księgi Masady, sądzę, że każdy z tych 32 albumów godny jest jak najbardziej uwagi, szczególnie ze względu na olbrzymią różnorodność interpretacji kompozycji Mistrza, od aranżacji klasycznych, przez freejazzowe, rockowe (FENOMENALNY MARC RIBOT), elektroniczne, na a cappella kończąc.

Trzeba zdecydowanie przesłuchać:

Masada String Trio - Azazel (2005)
Uri Caine - Moloch (2006)
Mark Feldman & Sylvie Courvoisier - Malphas (2006)
Erik Friedlander - Volac (2007)
Marc Ribot - Asmodeus (2007)
Bar Kokhba Sextet - Lucifer (2008) (Cały dostępny na YouTube)

Pragnę przypomnieć raz jeszcze - wszystkie te kompozycje stworzył jeden człowiek w zaledwie 3 miesiące!

Masada Book Three - The Book Beriah

W 2009 roku John Zorn ukończył trzecią książkę Masady, zatytułowaną The Book Beriah, została ona zaprezentowana jednak dopiero w roku 2014 na żywo. Trzecia księga zawiera 92 utwory, tym samym 3 songbooki Masady składają się w sumie z 613 utworów, która to liczba odpowiada liczbie zawartych w Torze przykazań dobrego życia.

Działalność Johna Zorna doprowadziła do ukształtowanie się muzycznego ruchu Radical Jewish Culture, celem którego jest wprowadzanie muzycznej kultury żydowskiej w ramy współczesnych czasów. Najważniejszymi przedstawicielami tego ruchu są: David Krakauer, Marc Ribot, Anthony Coleman oraz Frank London.

Music Romance Series

Kolejną bardzo ważną serią Johna Zorna, jest cykl Music Romance zapoczątkowany w 1998 roku albumem Music For Children (1998). Jest to jedna z tych płyt Zorna, którą pomimo wielu lekkich i przyjemnych momentów, polecam jednak osobom o nieco mocniejszych nerwach. To właśnie ta płyt, zawiera ponad dwudziestominutowy utwór zagrany na maszynach wiatrowych. Album ten zawiera również 3 fenomenalne utwory zagrane przez Naked City, w tym genialną pozycję czwartą pod tytułem BIkini Atoll.

Wkrótce pojawił się równie dobry, po raz kolejny łączący w sobie delikatne jazzowe brzmienie, z szalonym hardcorowym punkiem album Taboo & Exile (1999), rozwijając przy tym nieco formułę poprzedniego wydawnictwa, równiez o wiele wpływów klasycznych.

Wielkie zaskoczenie i niemałą rewolucję przyniósł jednak trzeci album z serii - będący do dziś największym bestsellerem w dyskografii Zorna - delikatny, stonowany, a jednocześnie niezwykle angażujący The Gift (2001). Tę muzyką polecam zdecydowanie każdemu. Trudno o przyjemniejszy, bardziej relaksujący, a jednocześnie tak ciekawy dla ucha twór. Jest to płyta jak wspomniałem bardzo lekka, wolna od awangardowych zapędów Zorna, lekko rockowa, przy czym nie sposób powiedzieć o niej, że nie jest ambitna.

Po ośmiu latach od premiery The Gift, Zorn zaprezentował światu utworzoną przez siebie grupę The Dreamers. Ta z kolei wydała kolejno w latach 2008 i 2009 równie przyjemne i doskonałe co The Gift albumy The Dreamers (2008) oraz O' o (2009). W roku 2010 grupa ta nagrała również w charakterystycznym dla siebie stylu jedną płytę do drugiej księgi Masady, zatytułowaną Ipos (2010) oraz w 2011 prześliczne A Dreamers Christmas (2011) zawierające 9 przeuroczych interpretacji najpopularniejszych świątecznych utworów - coś wspaniałego!

Jak już wcześniej wspomniałem, wszystkie dzieła The Dreamers, jak i The Gift polecam każdemu, kto tylko szuka czegoś więcej w muzyce. A nóż, albumy te staną się dla was, podobnie jak dla mnie, czymś do czego w wolnych chwilach, będziecie chcieli wracać!

Muzyka filmowa

Wróćmy teraz na chwilę do roku 1985 i albumu The Big Gundown. Zorn nie ukrywał, że obserwując olbrzymi sukces tego wydawnictwa, pewien był, iż kwestią czasu pozostaje to, kiedy pierwsi filmowcy zdecydują się nawiązać z nim jakąś współprace. Oczywiście nie mylił się. Choć Hollywood nie zaczęło dobijać się do muzyka drzwiami i oknami, to wzbudził on swoją muzyką spore zainteresowanie wśród twórców kina niezależnego. Tak oto, w roku 1986 John Zorn stworzył ścieżkę dźwiękową do krótkometrażowego "White and Lazy" w reżyserii Roba Schwebbera. Jego pierwszy album z serii Filmworks zawierał kompozycje stworzone na potrzeby tej produkcji, a także dwóch innych: "She Must Be Seeing Things" Sheila McLaughlina oraz "The Golden" Boat Raúla Ruiza.

Co istotne, można powiedzieć, że nagrania przygotowywane przez Zorna z myślą o rozmaitych produkcjach filmowych, były dla niego przez lata swoistym poligonem doświadczalnym, ponieważ to właśnie część nagrań z Filmworks I: 1986-1990 (1992) uznać można, za pierwsze wykonane przez skład, który uformować miał wkrótce Naked City. W przyszłości, z kolei na Filmworks III: 1990-1995 (1996) pojawiły się pierwsze nagrania Masady, na Filmworks VIII: 1997 (1998) pierwszy raz usłyszeć można było Masada String Trio, a z kolei na Filmworks XXII: The Last Supper muzyk po raz pierwszy zaprezentował swoje eksperymenty z grupą a capella.

Gdy muzyka filmowa Zorna zyskała na powszechnym uznaniu, mógł sobie on pozwolić już na to, by wybierać z licznych propozycji jedynie te projekty, które uznawał za interesujące. Jakie jednak za takie uważał? Filmworks V: Tears Of Ecstasy (1996) przykładowo, zawiera ścieżkę dźwiękową z... Gejowskiego filmu sado-maso porno! Wiele z partytur Zorn stworzył również choćby dla filmów dokumentalnych związanych z kulturą żydowską.

Podobnie jak w przypadku poprzednich serii, trudno mi wskazać w tej pozycje słabe. Zdecydowanie z wielu względów właśnie Filmworks jest serią, którą darzę największą sympatią w dyskografii mistrza, postaram się jednak zaproponować parę albumów na start:

Filmworks VIII: 1997 (1998) - Album zawierający ścieżkę dźwiękową z "The Port of Last Resort", filmu dokumentalnego w reżyserii Joan Grossman i Paul Rosdy, opowiadającego o doświadczeniach żydowskich uchodźców w Szanghaju oraz z filmu "Latin Boys Go to Hell" w reżyserii Ela Troyano. Album ten, jak już wcześniej wspomniałem, był pierwszym nagranym przez Masada String Trio wraz z udziałem Marca Ribota (oczywiście gitara) i Anthonyego Colemana (fortepian).

Filmworks X: In the Mirror of Maya Deren (2001) - Album przedstawia partyturę do filmu biograficznego w reżyserii Martiny Kudlácek, opisującego życie i twórczość Mayi Deren - pionierki w dziedzinie amerykańskiego kina awangardowego.
AllMusic opisuje album ten tak:

In the Mirror of Maya Deren is Zorn's most compelling work for film yet. As a conceptualist, Zorn is not to be outdone - he sees things in total, and this score is one piece, full of segue, room, drift, and dream. Deren would have been at the very least pleased, and that is as high a compliment as can be paid to this wonderful work by one of the most prolific, poetic, and profound composers.

Wystawiając zasłużoną notę 4 i pół gwiazdki na pięć.

Filmworks XI: Secret Lives (2002) - Album zawierający skomponowaną przez Zorna ścieżkę dźwiękową z "Secret Lives: Hidden Children and Their Rescuers During WWII" - filmu dokumentalnego o żydowskich dzieciach dzieciach ukrywających się w czasie drugiej wojny światowej. Muzyka z płyty powstała z gościnnymi udziałem Vanessy Saft na wokalu i Jamiego Safta na fortepianie. Jest to zdecydowanie jedna z moich ulubionych płyt Zorna.

Filmworks XII: Three Documentaries (2002) - Album wydany tego samego roku co Filmworks XI, ze skomponowaną przez Zorna muzyką do trzech innych filmów dokumentalnych. Do "Homecoming" Charlesa Dennisa, opisującego początki i ewolucję Performance Space 122 w Nowym Jorku, do "Shaolin Ulysses", opisującego życie mnichów Shaolin żyjących i trenujących w Stanach Zjednoczonych, a także do "Family Found", opisującego życiorys fotografa i grafika - Mortona Bartletta w reżyserii Emily Harris. Chyba łatwo się domyślić, że trudno o drugie tak różnorodne wydawnictwo w tej serii.

Filmworks XIII: Invitation to a Suicide (2002) - Z muzyką czarnej komedii w reżyserii Lorena Marsha. Ta opowiada o losach mężczyzny, sprzedającego bilety na własne samobójstwo celem uratowania życia swojego ojca. Ze wszystkich albumów Zorna z serii Filmworks, ten zdecydowanie pozostaje najlżejszy i najbardziej wpadający w ucho. Polecam każdemu!

Filmworks XIX: The Rain Horse (2008)- zawiera muzykę, którą Zorn napisał i nagrał dla animowanego filmu krótkometrażowego The Rain Horse w reżyserii rosyjskiego animatora Dymitra Gellera. Zachwyca pewnego rodzaju minimalizmem, został bowiem zagrany przez jedynie trzech muzyków. Skład wykonujący Filmworks XIX to:
Greg Cohen - bas
Rob Burger - fortepian
Erik Friedlander - wiolonczela

Filmworks XX: Sholem Aleichem (2008) - Album przedstawiający muzykę do filmu dokumentalnego o XIX-wiecznym żydowskim pisażu - Salomonie Naumovich Rabinowicz (autor lepiej znany jako Shalom Aleichem, co w języku Hebrajskim oznacza "pokój z wami"). Również ten album pozostaje jednym z moich ulubionych z całej serii.

Filmworks XXI: Belle de Nature (2008) - Piękny, bardzo zwiewny i niezwykle popularny album z muzyką skomponowaną na potrzeby filmu "Belle de Nature" Marii Beatty oraz filmu dokumentalnego o Rijksmuseum. Dzieło, które zdecydowanie każdy powinien choć raz przesłuchać, naprawdę niezwykłe.

Ostatecznie John Zorn wydał łącznie 25 albumów z serii Filmworks w roku 2013 stwierdził, że seria nie będzie już dalej kontynuowana.

Tzadik Records

Cofnijmy się znów odrobinę w czasie, do pierwszego albumu Filmworks, a właściwie do pierwszych skomponowanych przez Zorna ścieżek dźwiękowych do filmów. Tak oto w roku 1990 zwrócił on na siebie uwagę filmowca Waltera Hilla, który to prędko zaproponował mu nagranie muzyki do filmu swojego filmu zatytułowanego - "Trespass". Co ciekawe, partytura Zorna nie została ostatecznie wykorzystana w filmie. Mimo to, Zorn otrzymał od Waltera Hilla pokaźną prowizję za dokonanie nagrań, za którą to... Stworzył w 1992 roku własne studio nagraniowe. To w nim powstały pierwsze albumu z serii Filmworks, między innymi Filmworks II: Music for an Untitled Film by Walter Hill, jak również wszelkie inne pojawiające się od tego czasu pod nazwiskiem Zorna płyty. W roku 1995 pojedyncze studio zamieniło się w pełnoprawną wytwórnię płytową.

Wytwórnia Tzadik, co w języku hebrajskim oznacza "sprawiedliwy", powstała przede wszystkim po to, by promować muzyków tworzących wszelkiego rodzaju muzykę eksperymentalną oraz awangardową. To jej nakładem ukazała się większość albumów Johna Zorna oraz zaprzyjaźnionych z nim muzyków. Wydania wytwórni Tzadik podzielone są na serie:

• The Archival Series - Zawiera wyłącznie reedycje albumów Johna Zorna powstałe przed rokiem 1993.

• The 50th Birthday Celebration Series - 11 albumów zawierających nagrania z koncertów grupy Johna Zorna z września 2003 roku w ramach miesięcznej retrospektywy z jego dorobku artystycznego.

• The Composer Series - Zawiera muzykę Zorna dla grup klasycznych oraz muzykę wielu innych kompozytorów.

• The Radical Jewish Culture Series - Obejmuje muzykę współczesnych kompozytorów żydowskich.

• The New Japan Series - Obejmuje japońską muzykę undergroundową.

• The Film Music Series - Zawiera muzykę filmową innych muzyków (Seria Filmworks znajdują się w The Archival Series)

• The Oracle Series - Promuje kobiety wykonujące muzykę eksperymentalną.

• The Key Series - Prezentuje znanych twórców muzyki awangardowej.

• The Lunatic Fringe Series - Obejmuje całą muzykę wydawaną przez Tzadik, która nie mieści się w ramach pozostałych serii.

• The Spotlight Series - Promuje nowe zespoły oraz projekty młodych muzyków.

Słuchanka obowiązkowa

Sądzę, że wszystkie przedstawione w tym artykule informacje będą doskonałą bazą, pod wstąpienie w niezwykły świat muzyki Johna Zorna, do czego każdego z wielką przyjemnością zachęcam! Na sam koniec pozwolę sobie jeszcze sporządzić "słuchankę obowiązkową", tj. zestaw pięciu albumów Johna Zorna, które zdołałem znaleźć w całości na serwisie YouTube. Nie wszystkie są może tymi najważniejszymi w jego dorobku, wybrałem je w sumie w sposób dość losowy, niemniej na pewno każdy z nich na swój sposób pozostaje istotny. Oto one:

Naked City - Naked City (1990)