WŁADCA WSZECHŚWIATA: ALEKSANDER MACEDOŃSKI, ŚWIAT HELLENISTYCZNY, RYS HISTORYCZNY.

Trzystuletni okres hellenizmu przypada na czas pomiędzy panowaniem Aleksandra Wielkiego (336-323 r. p.n.e.), a więc po okresie klasycznym, „ateńskim” u jego początku i chwilą zwycięstwa Augusta i opanowaniem świata hellenistycznego przez Rzym w 31 r. p.n.e.

Jest interesujący ze względu na szerokie zmiany, jakie nastąpiły w polityce i innych dziedzinach życia Greków, a nade wszystko ze względu na włączenie do rządzonej przez Aleksandra monarchii terenów, które rozpościerały się od Grecji po Afganistan. Wpływ imperium na zajęte tereny wywierały nowo założone lub rozbudowywane miasta, które szybko zdobywały dominację nad lokalnymi kulturami.

Aleksander odziedziczył po Filipie państwo, które w pełni dominowało nad Grecją. Podjął się stworzenia uniwersalnej Monarchii opartej o klasy posiadające, wywodzące się z Grecji, Macedonii lub krajów wschodnich. Dominowała jednak kultura ściśle grecka, a scena kulturalna i polityczna daleka była od liberalnego pluralizmu. Podjął wówczas krucjatę na wschód motywowaną m.in. chęcią ukarania Persów za działania Kserksesa sprzed 150 lat. Dalsze dzieje Aleksandra układają się w romantyczną opowieść – na pół prawdziwą, na pół zmitologizowaną. W ciągu roku zdobył kontrolę nad Azją Mniejszą, a przepowiednia w Gordium określiła go jako przyszłego władcę Azji. Miała się spełnić już miesiąc później, gdy wojska Dariusza zostały pokonane w bitwie pod Issos (choć sam Dariusz zbiegł). Następnie Aleksander sięgnął po Fenicję i Egipt, a uzyskawszy w wyroczni w Oazie Siwa tytuł „władcy wszechświata” i „syna Zeusa-Ammona”, wyruszył na Mezopotamię, gdzie ostatecznie pokonał Dariusza.

Pozostawił po sobie podbite ziemie oraz ustrój monarchiczny. Do tej pory ustrój ten był obcy Grekom, ale typowy dla Macedończyków. Jego styl panowania wzbudził oczekiwania wobec następców tronu oraz wykuł kanon przyszłego władcy, który wyróżniał się na tle poddanych wyglądem, postawą, a także arogancją wobec poddanych.

Po śmierci Aleksandra nastąpił okres walk o sukcesję, który trwał ok 20 lat. W 275 r. p.n.e. istniały cztery królestwa hellenistyczne, które miały kontrolę nad basenem Morza Śródziemnego. Ten stan rzeczy trwał do momentu podboju Grecji przez Rzym. Pierwszym z królestw był władany przez Ptolemeuszów Egipt. Dynastia ta pozostawała u władzy aż do ostatniej jej przedstawicielki, pokonanej przez Augusta w 31 r. p.n.e. Kleopatry. Ptolemeusze kontrolowali Libię, południową Syrię, Cypr, tereny dzisiejszej południowej Turcji i wyspy Egejskie.

Na wschodzie Babilon był od 312 roku pod władaniem Seleucydów, mających w rękach największe terytorium spośród władców hellenistycznych. Centrum ich państwa mieściło się w Syrii, a władza sięgała terenów od zachodniej Turcji po Afganistan. Pierwszym sygnałem zbliżającego się końca tego stanu rzeczy było wyzwolenie się Baktrii (Afganistan) w 256 r. p.n.e. oraz Partii, co oderwało od państwa Seleucydów potężne tereny na Wschodzie. Ponadto, zachodnie tereny wraz z ich centrum w Pergamonie oderwały się na skutek działań Attalidów, w szczególności Attalosa I, który w 238 r. p.n.e. został pierwszym królem nowo powstałego państwa. W 133 r. p.n.e. państwo owo oddano Rzymowi (133 r. p.n.e.), a władza Seleucydów, za sprawą wewnętrznych konfliktów zmniejszyła się do jedynie fragmentu Syrii, który w 64 r. p.n.e. został także wchłonięty przez Rzym.

Macedonia stała się areną mordów dokonywanych na dynastii Aleksandra, a w 276 r., wraz z przejęciem władzy przez Antigonasa Gontasa, władzę przejęli Antagonidzi na okres do 168 r. p.n.e.

Rozprzestrzenianie się imperium hellenistycznego doprowadziło do dramatycznych zmian kulturowych na podbitych ziemiach. Już od czasu Wojen Peloponeskich następował upadek gospodarczy i polityczny greckiej władzy, a centra kulturalne poczęły przenosić się na wschód. Nowe, bądź rozbudowane miasta hellenistyczne, w tym Aleksandria, Antiochia i inne, zyskują samodzielność i przenoszą się do nich emigranci greccy – bardziej samodzielni i przedsiębiorczy poddani szukający lepszych warunków życia na nowo zdobytych terenach. W Grecji odnotowano spadek liczby urodzeń, co Polibiusz z Megalopolis przypisywał chęci Greków do prowadzenia wygodnego życia. Grecja właściwa biedniała, a kryzys ekonomiczny i społeczny stał się przyczyną rozruchów i zamieszek. Próbę reformy skostniałego systemu polityczno-społecznego podjął król Kleomenes III, wzmacniając m.in. władzę króla, co również nie odwróciło kryzysu. Poza Atenami rozwijały się nowe centra kulturowe, a polityczne życie skupiało się w domach władców hellenistycznych. Kulturowo świat ten wykazywał się ogromną kosmopolitycznością, gdzie kultura zarezerwowana była jednak dla elity kulturalnej z centrami w Aleksandrii i Pergamonie (II w. p.n.e.). W Atenach nadal silne były szkoły filozoficzne.

Pierwszym państwem, które uległo Rzymowi były Syrakuzy. Następnie, w wyniku trzech wojen poległa Macedonia. Dzięki rozgrywaniu konfliktów wewnętrznych, w 146 r. p.n.e. Rzym podbił Związek Achajski. Konflikt zbrojny doprowadził do przekształcenia Grecji w prowincję Rzymską. Tym samym zniknął ostatni ślad niezależności politycznej Grecji. W II i I w. p.n.e. uległy Rzymowi wszystkie państwa hellenistycznej Grecji, w tym Pergamon w 133 r. p.n.e. Ostatnim z tych państw był Egipt, gdzie Antoniusz i Kleopatra przegrali w 31 r. p.n.e. pod Akcjum, tym samym domykając umowną granicę istnienia hellenistycznej Grecji.

Wydarzenia w polityce, historii i kulturze świata greckiego sprawiły bowiem, że Macedonia i Grecja to terminy, które z biegiem czasu nabrały nowego znaczenia. Rządy władców macedońskich wyniosły ten niewielki i słabo rozwinięty kraj do rangi hegemona całego niemal znanego ówczesnym ludziom świata. Aleksander, człowiek trzydziestodwuletni podbił wszystkie napotkane między morzem Adriatyckim a rzeką Indus ludy, zdołałby również zawładnąć Rzymem i Kartaginą, jeśliby przeżył drugie tyle, Macedonia i Grecja stanowiłyby centrum zamiast leżeć na peryferiach zbudowanego imperium.