Od statycznego klasycyzmu do hellenistycznego dynamizmu IV Ikonografia Aleksandra Wielkiego jako przykład portretowej rzeźby hellenistycznej
Jednym z najbardziej analizowanych zagadnień greckiej sztuki późnego okresu klasycznego i hellenistycznego jest sztuka portretowa. Liczba tych dzieł wzrosła znacząco w IV w. p.n.e. W twórczości Lizypa dominują przedstawienia Aleksandra, na którego portretowanie miał Lizyp wyłączność (Papuci-Władyka 2001: 314). Lizyp wytworzył dwa osobne typy przedstawień tego rodzaju: nago (atrybut herosów) oraz oficjalny portret na koniu, często umieszczany w militarnym kontekście.
FOR ENGLISH VERSION PLEASE CLICK HERE
Sytuacja Lizypa w IV w. p.n.e. była wyjątkowa. Na zlecenie Filipa II, sportretował on młodego następcę tronu. Aleksander jako dwudziestolatek odziedziczył tron w wyniku zabójstwa ojca i fakt, że pochodził od Heraklesa ze strony ojca i Achillesa ze strony matki, czynił go bohaterem nowej ery, a kampania wschodnia urosła w oczach współczesnych mu pisarzy do rangi odtworzenia czynów samego Heraklesa (Stewart, 1991: 188).
Rzeźba portretowa rzadko pojawiała się dotychczas jako odrębne zadanie artystyczne (Makowiecka, 1987: 117). Wśród przyczyn tego stanu rzeczy był fakt, że poczucie obywatelskie wyciszające hybris, pychę, było wciąż silne – podobnie jak nurt „idealnego realizmu” (Makowiecka, 1987: 117), nie eksponującego indywidualnych cech modela, a eksponującego sumę jego najpiękniejszych cech. Ewolucja rzeźby pełnej doprowadziła do zerwania z jednostronną kompozycją rzeźby, która zapraszała widza, by ją obejść. Sumę aspektów postaci można było pojąć jedynie poprzez obejrzenie jej z różnych kątów. Skręt tułowia, kontrast kierunku wzroku i gestu budziły uczucie „kontrolowanego niepokoju”. (Boardman, 1964: 160).
%202.jpg)
Doświadczenie płynące z ukazywania emocji wykorzystano w jednostkowych portretach władców, wydobywając ich tożsamość. Lizyp kultywował w swojej rzeźbie wierność naturze, naturalizm. W ten sposób wiele jego rzeźb nosi znamiona portretu, a ten wraz ze wstąpieniem na tron Aleksandra stał się nad wyraz pożądany. Makowiecka (1987: 119) ryzykuje tezę, że portrety Aleksandra autorstwa Lizypa mogły jednak zbyt wiernie oddawać jego ludzką naturę. Władca miał wszak wejść w skórę herosa i stanąć na panteonie największych.
Zasób informacji na temat Aleksandra jest bardzo bogaty, a źródłem najpełniejszego i najdokładniejszego opisu jego wyglądu jest Plutarch (Życie Aleksandra, ok. 100 r. n.e.; część 1: 4). Opisy stawiają go w roli zdobywcy – herosa, którego twarz porównywano do lwiej, częściowo za sprawą grzywy włosów, które w charakterystyczny sposób wyrastały pionowo w środkowej części czoła. Liczne portrety Aleksandra (niemożliwe jest zidentyfikowanie dzieł Lizypa i ich kopii) w swojej części heroizowały go. Dotyczy to rzeźb wykonanych po jego śmierci. Zachowane przykłady ikonografii Aleksandra ograniczają się do monet (po śmierci w 323 r. p.n.e.), mozaiki w Pompejach oraz hermy z willi Hadriana w Tivoli.
Wraz z założeniem jednej z pierwszych Aleksandrii, które miały znaczyć pochód Aleksandra na Wschód, powstawały liczne statuy, z których czerpały liczne hellenistyczne i rzymskie kopie. Rozróżnić należy ich typy:
- Z egidą (atrybutem Zeusa), trzymające włócznię i palladion, świadczące o rosnącej pretensji Aleksandra do przymiotów boskich; Nagie, kroczące, z odchyloną głową, gdzie ruch definiuje nastrój i wprowadza narrację.
- Portrety konne
Wraz z powrotem Aleksandra do Babilonu, jego przedstawienia nabierają dalszych cech boskich, by w końcu bogom dorównać, czasem w przesadny sposób. Teraz wizerunki mają pretensjonalne postawy i bardzo podniesione głowy.
Sztuka portretowa następnych wieków antycznych czerpie styl i ton z przedstawień Aleksandra dłuta Lizypa. Rozpowszechnienie jego stylu każe uznać, że zapoczątkował on nowe podejście do tego gatunku. Pozwalało ono na elastyczne wyidealizowanie przedmiotu rzeźby (modela) i balansowanie pomiędzy idealizmem i realizmem. Taki też będzie nadchodzący okres w sztuce.
.jpg){kind=link}
Przypisy
Obrazy: Źródła podane ponizej fotografii
Photo: @highonthehog
- Papuci-Władyka, E., Sztuka starożytnej Grecji, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa, 2001
- Stewart, A., Greek Sculpture: An Exploration, Volume I: Text, Yale University Press, New Haven, 1991
- Makowiecka, E., Sztuka grecka – krótki zarys, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 1987
- Boardman, J., Sztuka Grecka, Wydawnictwo VIA, Toruń, 1964
- Plutarch, The Parallel Lives, The Life of Alexander (Part 1: 4), the Loeb Classical Library edition, 1919
sehr gut
Przypomniało mi się pytanie z egzaminu wstępnego na prawo na Uniwersytecie Śląskim: jaki procent/ułamek całego ciała stanowiła dłoń Doryforosa? :D