Kriz İncelemeleri : Peru

1960’lı yıllarda, Amerika’nın da desteğini alan Terry Belaunde isimli politikacı, ihracata dayalı ve özel girişimi ön plana alan bir ekonomik politika ile Peru’yu kalkındırmaya çalışırken, General Juan Velas-co Alvarado tarafından bir darbe ile alaşağı ediliyor
ve Peru’da askeri bir yönetim başlıyordu.

Özel kesimin elindeki bütün topraklar alınarak, toprak reformu adı altında fakir kesime dağıtıldı, ihracatla büyüme modeli yerine ithal ikameci denilen politikaya geçildi. İthalata ağır gümrükler ve vergiler getirildi. Şili’nin bir kopyası Peru’da yaşanıyordu.

Fakat bu politikalarla elit bir kesimin elinde bulunan ve ileri teknoloji ile üretim yapılan toprakların, kar motivasyonundan uzak verimsiz ellere geçmesiyle üretim hızla düştü. Bu ekonomik programı dışarıdan aldığı borçlarla finanse eden General Alvarado döneminde
borçlar ikiye katlandı ve 1973’teki petrol krizinin artırdığı petrol faturasının da etkisiyle ülkede döviz tükendi.

İlerleyen zamanda, artan enflasyon, işsizlik ve kıtlıkla duruma hızla kötüleşen köylüler de toprakları ellerinden alınan elit kesimle birlikte Alvarado’ya karşı bayrak açtılar ve yapılan ilk seçimlerde, büyük bir sivil darbeye imza atarak, Belaunde’yi tekrar başa getirdiler.

Yabancılar madencilik ve balıkçılık ihracatı işinin büyük bölümünü aldılar ve yeniden ülkeye yabancı kaynak girmeye başladı.

Fakat 1983’deki büyük deprem altyapıyı derinden sarstı. En önemli ihraç malları olan patates ve şekerin de dünya piyasalarındaki fiyatları hızla düşünce, ihracat gelirleri zayıfladı. ABD, Avrupa ve Avustralya, Peru’nun tarım sektörüne yardım gönderse de bu yeterli olmadı.

Diğer taraftan Alvarado döneminde toprakları ellerinden alınmış olan elitlerin durumu yeniden düzelmişti. Ancak sadece küçük bir kesim zenginleşmişti; ama fakirlerin durumunda düzelme olmadı. Zengin daha zengin olurken, fakir kesim daha da fakirleşti.

1985 yılında Alan Garcia, anti-emperyalist ve IMF karşıtı bir söylemle; yüksek enflasyon, yüksek işsizlik, gerilemiş reel ücretler ve tükenmiş döviz rezervi sorunlarına çare olmak için iktidara geldi.

Çoklu sabit kurlar yerine, aktif olarak yönetilen tek kur sistemine geçildi.

Dış borç servisi ihracatla sınırlandırıldı. Yani ihracat olursa bunun yüzde 10’u dış borç servisi olarak ödenecekti.

Reel ücretler artırıldı ve bu şekilde ekonomide herkesin daha fazla harcama yapması (toplam talebin artması) sağlandı.

Faiz oranları ve dolaylı vergiler düşürülerek, firmaların maliyetlerinin azaltılması yoluna gidildi.

İhracattan gelen dövizin yüzde 20’si ilk yıl borç servisine ayrılmış, bir miktar dış güven tesis edilmişti, ama Garcia dış borç ödemelerini kendiliğinden durdurdu. IMF ile anlaşma yapmak üzere görüşmeler yapılsa da son anda vazgeçen kişi hep Alan Garcia oluyordu. Üstelik IMF’yi reddederek sosyalist üçüncü dünya ülkelerinin de alkışlarını alıyordu.

1987 yılı itibariyle döviz girişi bıçak gibi kesildi.

1987’de cari açık gayri safi yurt içi hasılanın yüzde 7’sini geçti, bütçe açığı da yüzde 6.6’sına ulaştı.

29 ve 30 Temmuz 1987 tarihinde yayınlanan yazılarında açıkça ifade ettiği üzere, bir gecede Kongreden karar çıkartılarak, özel bankaların tümü kamulaştırıldı.

Sonuç hüsrandı. Şili’de olduğu gibi kayıt dışı ekonomi hızla büyürken, döviz karaborsası oluştu. 1988 yılında enflasyon yüzde 1722’ye çıkarken, büyüme de eksi yüzde 7.9 oldu. Bütçe açıkları ulusal gelirin yüzde 7.5 seviyesine, cari açık, gayri safi yurt içi hasılanın yüzde 7.4’ü seviyesine geldi. Dışarıdan kaynak bulma imkanı olmayan hükümet, bütçe açıklarını para basarak karşıladıkça, basılan para enflasyon olarak geri döndü.

Üretim birimlerini kamulaştırmak, verimsizliğe yol açarak büyümeyi yerle bir ederken, ihracat imkanlarını da ortadan kaldırıyordu.