Son 30 ilin yalanı: Oxu özünü qurtar

Oxu özünü qurtar. Oxumasan, mənim kimi sürünəcəksən.

Son 30 ilin ən axmaq, boş məsləhətidir. Özlərini nədənsə xilas etmək məcburiyyətində qalan 90-cı illərin nəsli üçün illər boyu populyar olaraq qaldı və tezliklə bunun boşboğazlıq olduğu aydın oldu. Elə gün yoxdur ki TV, sosial mediada bu xəbərləri eşitməyək: “Ölkəmizdə o qədər işsiz universitet məzunu var. Əhməd iki il əvvəl universiteti bitirib, amma bazarda limon satır. Fatma üç universitet bitirib, amma öz biznesi ilə məşğul ola bilmir”...

Hamımızın bir alması varsa və ikinci almaya ehtiyacımız yoxdursa, almanın mübadilə dəyəri sıfıra enir. Hamımız çörək sexi açsaq, heç kim heç kimə çörək sata bilməz. Hamımız Universiteti bitirsək necə olar? Bəli hamı təhsilli olar amma bu da təəssüf ki, maddi cəhətdən dəyərsizdir. Bu, istər alma olsun, istər çörək, istərsə də insan olsun.

15 il əvvəl universitet seçərkən bir çox müəllimlik fakultələri üçün kifayət qədər bal toplayırdım. Fakultə seçimi dövründən yadımda qalan kafedralardan biri də coğrafiya müəllimliyidir. Yazmaq istədim, yaza bilmədim. Mən niyə yazmadım? Təhsil fakültəsində oxumağa başlayırsan, dörd ildən sonra müəllim olursan, dərhal təyin olunursan, işə düzəlirsən. elə deyilmi? Əlbətdə ki, yox dediyinizi eşidirəm, amma başa düşürsünüz ki, milyonlarla insan elə davranıb və elə davranmağa davam edir. Sadəcə bildim ki, təyinat o qədər də asan deyil, hökumət hər filialdan məhdud sayda qəbul edir ona görə də mən bu fakultəni də yazmadım? Əslinə qalsa hamı hər şeydən xəbərdar idi. Məsələn, tibb oxuyan şəxsin təyin olunmaması şansı yoxdur, bəs tibbi qazanmaq asandır? Sadəcə doxturlarda alma və ortalıqda az doktor var. Buna görə alma qiymətlidir. Ümid edirəm çəkdiyim misal anlaşılır.

Gəlin sizə hamımızın bildiyi amma özümüzü bilmirmiş kimi apardığımız kiçik bir sirri verim: Gənclərin böyük bir əksəriyyəti Universitet oxuyum yetər ki düşüncəsində olaraq topladığı bala görə fakultə seçir. Sırf evdəki o köhnə nəslin dır-dırından qurtulmaq və bütün günü "oxu özünü qurtar" cəfəngiyatını eşitməmək üçün cibində pulu olmasa da dördcə il özgür, rahatca yaşaya bilmək və fərqli bir şəhərdə olmaq arzusu ilə oxuyur. Heç kimi qınamıram açığı. O hissləri zamanında mən də yaşamışam. Problem ondadır ki oxuyub bitirdikdən sonra başlayırıq deyinməyə ki bəs "Universitet məzunuyam amma işsizəm"

Oxu özünü qurtar cümləsi başarısızlığın, uğursuzluğun ən əsas səbəbidir əslində. Bu söz içində böyük bir hiylə və yalan barındırır. Alt mənası da budur. Digərləri nə edirsə etsin, səz az iş görərək çox pul qazan. Fikir verirsinizsə gənclərdə davamlı bir "qurtuluş" mabarizəsi var. Qurtulmağa çalışarkən yaşamağı unuduruq, bacarıqlarımızı kəşf edə bilmirik. Başımızdakı əsil mövzu bəhs olan pul qazanmağa da fokuslana bilmirik. Tək məqsəd zamanın bir şəkildə keçməsi və Universitet adlı sehrli bir dəyənək ilə "oxuyub qurtulmuş" olmaq. Buna görə də hər kəs söyə-söyə gəzir ortalıqda. Yanlış seçimlərin nəticəsində yanlış həyatlar yaşanır. Problem tam olaraq budur.

Bir çox ağ varatnikli "oxuyub özünü qurtara bilmiş" hiss edə bilmək üçün 5-10 manata həftə sonlarında belə işləyir. Evinə çağırdığı kondisioner ustasıyla elə bir əda ilə danışır ki, halbuki kondisioner ustasının ondan 3-5 dəfə çox maaş aldığından xəbəri belə yoxdur. Bir də kondisioner ustasının Unviersitet məzunu olduğunu öyrənsə özünü təəccüblü göstərərək hələ altdan altdan təəssüflənir. Vah vah, öz işini qura bilməyib deyir içindən. Burda bir məfhum daha ortaya çıxır. Öz işini görmək və yaxud görməmək.

Zənn edilir ki Universitet bitirmisənsə o artıq dəyişdirilə bilməz, dəyişməsini təklif belə etmək olmaz. Ağıllı insanlar evlərində qayıdanda "oxumuş adam" sayılmaq əvəzinə hansı fakultədən məzun olduğuna baxmadan pul qazana biləcək sahələrə yönəlməyə başlayır. Fəqət eyni zamanda sırf bir fakultə oxudu deyə başqa bri arayış içinə girməyən, illərcə işsiz qalan, başqa iş görə bilmərəm, mən ancaq oxuduğum sahədə işləyəcəm deyə israr edən amma məzun olduğu gündən sonra bir arpa boyu yol almayı ağıl edə bilməyən insanlar da var. Bax bu insanlar üçün həqiqətən üzülürəm.

Universitet oxuyub məzun olmaq insanı bilgə, alim etmir, hətta hər hansısa bir sahənin mütəxəssisi belə etmir. Olsa olsa bir sahənin mütəxəssisi olmağa namizəd ola bilirsiniz. O sahədə aldığınız bütün dərslərin yüzdə neçəsini yadınızda saxlaya bilirsiniz ki? Bəs yaxşı Universitetdə aldığımız təhsilin keyfiyyəti hansı ölçüdədir? Deyəlimki Bazar ertəsi günü gəl başla desələr, görəcəyin işlə bağlı bir fikrin varmı? Ona görə də iş elanlarının hamısında təcrübəli işçi axtarılır sözü keçir. Amma Universitetdən məzun olmuş şəxs istəyir ki diplomu var deyə "gəl ağam, müdirim sən oxumuş adamsan, şirkətin başına keç" deyilsin. Nəticə? Təbii ki məyusluq.

Təəssüf ki, həyatın bütün həqiqətini bir sözlə ifadə etmək olar: Kapitalizm. Bunun sirri dəyər yaratmaqdır. "Pul qazandıracaqsansa pul qazanacaqsan" sözünü heç vaxt unutmayın. Ortaya bir dəyər qoymağı unutmayın. Sizin diplomunuz heç kimin vecinə deyil. Bilirəm ki, yeni məzun olan mühəndislər minimum əmək haqqı təklif edirlər, lakin sistem qəddardır. Çayçının şirkətə verdiyi dəyər sizin əlavə etdiyiniz dəyərdən artıqdırsa, siz bu sistemdə çayçı ilə eyni maaşı almağa belə layiq deyilsiniz.

Məni tanıyanlar az çox bilir ki artıq siyasətlə bir işim yoxdur. Ağıl və məntiq çərçivəsində doğru olan nədirsə onu müdafiə edirəm. Bu yazımdan xahiş edirəm ki heç kim "Ölkədə işsizlik yoxdur, insanlar iş bəyənmir" kimi absurd bir məna ortaya çıxarmasın. Hər küncdə bir Unviersitetin açıldığını və son 10-15 ildə demək olar ki hər kəs bir şəkildə Universitet məzunu oldu. Buna görə də "Universitet məzunu işsiz" deyə bir şey qalmadı. Sadəcə "işsiz" deyəcəksiniz. Onu deməyə çalışıram.

Son sözüm: Sevdiyiniz sahədə Univesitet oxuya bilmirsinizsə 4 ilinizi həba etməyin. Gedin sevdiyiniz sahədə peşə öyrənin. Elektrik, tokar, dəmirçi, motorist, aşbazlıq və s. Əmin olun o bütün günü Universitet məzunuyam amma iş yoxdur deyə deyinənlərdə bir zamanlar özünüzü görəcəksiniz.

Hər birinizə uğurlar.