Architektura dla opornych #2 - Secesja i Art Deco
W drugiej połowie XIX wieku w architekturze królują neostyle. Neogotyk, neobarok, neorenesans czy klasycyzm w czytelny sposób nawiązują do swoich pierwowzorów, wprowadzając jedynie niewielkie zmiany. Pod koniec wieku pojawia się jednak grupa ludzi, którzy chcą przewrócić ten nudny, akademicki porządek i skończyć z kolejnymi popłuczynami po starożytnym Rzymie.
Ogromny wpływ na powstanie Art Nouveau czyli Secesji miał ruch Arts and Crafts. Został on założony w 1888 roku. Członkowie ruchu twierdzili, że współczesna architektura przemysłowa stała się toporna i brzydka. Przemysłowo wytwarzane dekoracje klasycystycznych kamienic były pretensjonalne a projektanci nie interesują się potrzebami użytkowników. Nawoływali do powrotu sztuki wykonywanej ręcznie i tradycyjnego rzemiosła.
W wyniku reakcji na ciężki, sformalizowany historyzm Secesja zaczęła podbijać Europę. Szczyt popularności tego stylu przypada na lata 1890-1905. Styl charakteryzował się licznymi motywami zwierzęcymi i roślinnymi, falistymi liniami, finezyjnymi zdobieniami i kształtami i ogólnie luźnym podejściem do porządku przestrzennego. Krótko mówiąc, wiele budynków wyglądało jakby architekt wrzucił jakiś dopalacz. Powstawały również lokalne odmiany tego stylu. Przykładowo Niemcy i Austriacy nie słynący z finezji artystycznej i hołdujący raczej zasadzie "Ordnung must sein" stworzyli swój styl bardziej powściągliwej secesji. Nurt ten był szczególnie silny w Wiedniu, gdzie na skutek kryzysu w tamtejszym środowisku artystycznym grupa artystów dokonała swoistej secesji i odłączyła się od swoich kolegów.
Secesyjni architekci kombinowali również z materiałami elewacyjnymi. Modne zrobiły się kolorowe wstawki z ceramiki (głównie fajansu) oraz fikuśnie gięta metaloplastyka. Kombinowano również z kształtami dachów. Największe skupiska tego stylu to Paryż, Budapeszt, Wiedeń, Praga, Glasgow, Ryga i Moskwa. Można zaliczyć tutaj również Barcelonę ze względu na Gaudiego ale wielu historyków wciąż dyskutuje czy Gaudi to właściwie była secesja. W Polsce takie budynki stoją praktycznie w większości miast, najwięcej w Łodzi, Bydgoszczy i Krakowie. Na ziemiach odzyskanych w tej bardziej oszczędnej formie. Najciekawsze moim zdaniem obiekty to Kamienica pod Żabami w Bielsku Białej, teatr w Jeleniej Górze, bliźniaczki przy Jagiellońskiej w Świdnicy, Dom Handlowy Smechela i Rosnera w Łodzi i Dom Handlowy Feniks we Wrocławiu.
Art Nouveau to także wzornictwo przemysłowe, malarstwo i liternictwo. Zwłaszcza na wyspach brytyjskich styl ten wywarł większy wpływ na projektowanie przedmiotów i wnętrz niż na wygląd budynków. Mimo stosunkowo krótkiej mody styl ten wywarł znaczący wpływ na historię architektury. Przede wszystkim ze względu na zerwanie bez sentymentów z patrzeniem w przeszłość, zapomnienie o historyzmach i zachęcił wielu wspaniałych twórców do popuszczenia wodzy fantazji.
Art Deco - riposta
Tak jak Secesja była ripostą na nudę w budownictwie tak Art deco było ripostą na przesadną rozwiązłość secesji. Styl ten był odpowiedzią na przesadny brak dyscypliny przestrzennej. Rozwinął także wzornictwo przemysłowe do całkiem poważnej rangi.
Art deco rozwijało się obok stylu międzynarodowego. Styl międzynarodowy stawiał na proste kształty i wykorzystanie głównie szkła, stali i betonu a wszelkie zdobienia były zabronione. Art deco wręcz przeciwnie - opierało się na silnie zgeometryzowanych ornamentach. Kluczowy dla stylu był rok 1925 kiedy to w Paryżu zorganizowano wystawę Exposition Internationale des Arts Decoratifs et Industriels Modernes, od której zresztą styl przyjął swoją nazwę. Na samej wystawie promowano przedmioty różnych styli, od minimalizmu po konstruktywizm jednak największą furorę zrobiły niezwykle dekorowane, luksusowe przedmioty, które właśnie zdefiniowały styl art deco.
Projektanci inspirowali się klasycyzmem a także motywami ze sztuki starożytnego Egiptu, Afryki i sztuki Azteków. Popularne były złocenia, jaskrawe kolory, jasne, jednolite tła, błyskawice, rozbłyski słońca. Wszystko tworzone przy użyciu najnowszych dostępnych technologii. Ówcześni architekci szczególnie polubili polerowaną stal i aluminium oraz inkrustowane drewno. Technologia pozwoliła także budować w górę. W epoce krwiożerczego amerykańskiego kapitalizmu powstały słynne wieżowce Chrysler Building oraz Empire State Building, które są doskonałymi przykładami tego stylu.>
Nowa moda przyjęła się również w przemyśle. Wielu fabrykantów powtarzało te same wzory na opakowaniach co na elewacjach własnych fabryk co miało na celu utrwalanie wizerunku marki. Także właściciele kin uznali, że styl idealnie pasuje do klimatu, którego poszukują. Styl rozpowszechnił się na całym świecie - szczególnie w Stanach Zjednoczonych ale co ciekawe także w Indonezji czy Nowej Zelandii. W Polsce reprezentantów tego stylu jest mało. Największym skupiskiem w Polsce jest Stalowa Wola, nie jest to jednak pierwszoligowa architektura. Więcej w naszym kraju jest tzw. architektury okrętowej (streamline moderne), która jest kuzynem art deco. Architektura tego stylu opierała się o podkreślenie horyzontalności, balkony z długimi balustradami i gęste szprosy - podobnie jak oceaniczne liniowce.
Art deco to także wspaniałe malarstwo, najbardziej znaną autorką jest Polka Tamara Łempicka, której obrazy są sprzedawane za astronomiczne kwoty. Styl trafił także do mechaniki - Chrysler Airflow czy lokomotywa PM36 to tylko nieliczne przykłady. Rozwój stylu został wstrzymany przez wybuch II Wojny Światowej. Jest również inna bardzo ważna rzecz. Zarówno secesja jak i art deco były stylami dla bogatych ludzi. Nie nadawały się do masowego budownictwa i przegrały z prostym funkcjonalizmem w czasach, kiedy nastąpiło ogromne przeludnienie miast i pilnie potrzebne były nowe mieszkania z sensownymi warunkami sanitarnymi. Secesja wymarła całkowicie jednak wpływy art deco są widoczne w nowoczesnym wzornictwie i przede wszystkim w architekturze wnętrz.
Pozostałe przykłady:
Żaby z Białej najlepsze :)
Uwielbiam secesję w architekturze. Barcelona powala, ale i w moim rodzinnym Bytomiu jest kilka perełek. Powodzenia!