De grens van het kenbare

De objectieve beperking van het materialisme

Stel je een aantal robotwetenschappers voor die van een verre planeet komen, op onze Aarde landen en onderzoek doen naar wat wij, mensen, voor bio-elektro-chemische organismen precies zijn. Deze robots kunnen echter zelf niets ervaren. Deze robots lijken op wat men in de filosofie filosofische zombies noemt. Een robot zonder zelfervaring of tast, smaak, voorstellingsvermogen, gevoelens, gewaarwordingen, kleurwaarneming, pijngevoel, enzovoort. De robots hebben wel programma’s, detectoren, scanners, computers, geheugen. Zij zijn met de beste meetapparatuur en meest knappe computerkracht behept. Ze zijn het archetype van onze hedendaagse natuurwetenschappelijke onderzoeker, het archetype van de materialist. Enkel wiskundige modellering en 'meten is weten' zijn hun instrumenten van kennis.

Zo’n materiële robotwetenschappers doen bijgevolg onderzoek van ons gehele bio-elektrochemisch materiaal. Deze robots scannen de elektrochemische processen bovenaan in wat wij hersenen noemen en meten ook de signalen in ons gehele circuit dat wij zenuwstelsel noemen. Zij brengen de structuur van de signaalgeving tot ontvanging in kaart en maken modellen van ons, als elektrochemisch systemisch organisch circuit, om ze in een wiskundige structuur te gieten. De computerrobots hebben hiervoor apparatuur, verfijnder dan onze meest verfijnde wetenschappelijke detectoren en scanners.

Zij gebruiken ook de strikte taal van de wiskunde en de wetenschappen om de wetmatigheden van ons hele materiële zijn, anatomisch, biologisch, neurochemisch, te kunnen beschrijven. Nadat ze dit alles gedaan hebben, menen zij ons ten gronde hebben leren kennen en keren zij zich van ons af, op zoek naar andere materialen om de wetmatigheden te onderzoeken.

Wij onderbreken hen en zeggen dat die elektrochemische signalen die zij aan ons opmeten in ons bovenste deel van ons materiële biochemisch proces tegelijk ook ‘dromen’ of kleurrijke beelden in ons hoofd zijn. Dat de chemische processen rond onze tong ook ‘proeven’ of ‘smaken’ is en dat het detecteren van chemische stoffen via onze neusholten tegelijk ook ruiken is. Wij delen hen mee dat het materiële wiskundig beschreven model dat zij hebben opgetekend ook tegelijk zelfervaring en bewustzijn is.

Met hun verfijndste scalpels of elektroden kunnen zij deze ervaringskant van ons, die wij als onze diepste essentie zien, niet terugvinden in de studie van de materie, die wij zijn. De ervaringskant van jou, jij, interagerend biochemisch materiaal, blijft verborgen voor de robotwetenschapper. Het is een aspect van de Natuur dat een gesloten boek blijft voor zijn materieel oog. Het is een kennisaspect van de werkelijkheid dat voor het materiële oog op het eerste zicht geheel en al niet nodig lijkt om de gehele wetmatigheid van interagerende natuurkundige en chemische materialen in deze wereld in kaart te brengen en daarmee dan ook de wereld afdoende verklaard en wiskundig beschreven te achten.

Stel dat wij aan de aliënrobots zouden proberen duidelijk maken dat ons elektrisch signaal ook ‘pijn’ is, zouden zij de klanken die wij benoemen als ‘pijn’ niet kunnen plaatsen. Zij hebben voor zichzelf geen referentie om dergelijke klankuiting ‘pijn’ te vatten. Zij zullen moeite doen het elektrische signaal beter te onderzoeken, de snelheid ervan, de systemische samenhang met de rest van onze biologische processen, maar zij zullen nergens vinden wat wij bedoelen met ‘pijn’. Zij doen het als niet belangrijk af, omdat zij reeds de gehele natuur van onze materialen hebben kunnen beschrijven. Dat volstaat voor hun materiële oog. Zij vermoeden dat wij de auditieve klanken ‘pijn’ geven aan een elektrisch signaal van het zenuwstelsel dat feedback geeft en en chemische reacties op gang brengt die het object (wij) op herstel dienen voor te bereiden.

Wijzelf zijn echter deze materialen die die robotwetenschappers tot object van studie namen. Wij weten enkel daarom dat wij niet enkel biochemische stoffen zijn die met elkaar samenwerken in een systeem. Dit biochemisch en elektrische signalen producerend organisch materiaal, dat wijzelf zijn, is tegelijk ook ervaring, dromen, denken, voelen, tasten, gewaarworden, inzicht hebben, begrijpen, bewustzijn en zelfervaring.

Wij weten dat dit laatste ook deel van de natuur is van wie wij zijn, enkel en alleen doordat wij zelf deze materialen zijn. Daardoor is dit aspect van de Natuur voor ons toegankelijk. Wij zijn zelf deze biochemische materialen en wij merken de zelfervaring op, organische stoffen zijnde, als eveneens een aspect van de in kaart te brengen werkelijkheid.

Merk hier op dat 'subjectief ervaren' een kennisinstrument is en dient te zijn in de wetenschappen om minstens 1 bepaald aspect van het universum te leren kennen: het bestaan van qualia, droominhouden, gevoelens enzovoort. 'Subjectief ervaren' is daarom een onderschat kennisinstrument in de wetenschappen.

Wij zijn niet slechts wat de robotwetenschapper enkel uit de materiële buitenkant en fysische wetmatigheden ervan afdoende meent te kunnen afleiden. Wat een chirurg of een anatoom met zijn meetinstrumenten in de materiële wereld van onze hersenen en zenuwstelsel kan opmeten en wiskundig in kaart brengen volstaat niet om de essentie van onze natuur te beschrijven.

Daarin denk ik dat de wetenschappelijke methode, die zeer goed de materie en zijn onderlinge samenhang wetmatig kan onderzoeken en beschrijven, beperkt is.

Wij zijn echter filosofische zombies of aliënrobots daar waar het geheel andere materialen dan hersenen betreft, die tot dezelfde familie materialen behoren: de categorie materialen in deze wereld dat tegelijk ook een vorm van zelfervaring is, maar dit ons niet kan communiceren. En een geheel andere materiële verschijningsvorm kent dan hersenen. Dat kan je 'the other mind problem' noemen.

Ik verdenk er sinds lange tijd immers bepaalde geheel andere materialen dan hersenen van in dit Universum dat zij niet enkel maar hun materiële verschijningsvorm zijn. Zij zijn misschien materie zoals wij, tegelijk object als subject. Alleen zijn zij niet in staat ons te communiceren dat zij ook zoiets kennen als 'zelfervaring'. Of een lage vorm van sluimerend bewustzijn in de wereld. En wij zijn niet in staat het uit hun natuurkundige fysieke verschijningsvorm af te leiden.

Wees behoedzaam voor geheel en al hersenvreemde objecten in deze wereld die zich ook slechts van hun materiële kant laten zien en zelfs niet in staat zijn te communiceren aan ons dat zij ook tegelijk nog iets anders zijn dan wat zij aan meetbaars van hen aan ons tonen.

Stel dat licht of het visuele spectrum van electromagnetische golven net als hersenen ook tegelijk een vorm van ‘zelfervaring’ is, hoe zouden wij dat uit die elektromagnetische golf en onze hele natuurkundige en wiskundige beschrijving ervan nog maar op basis van deze kennis erover kunnen vermoeden?

(We kunnen dit 'verborgen dimensies' noemen, naarwaar men in de fysica op zoek is. Zie verder hiervoor pagina 'verborgen dimensies')

Hier ligt volgens mij de grens van wat kenbaar is via het meetbare in deze wereld. Hier betoog ik dat het adagium van het materialisme: 'enkel het meetbare bestaat' onjuist is. Merk op dat het om een cruciale variabele gaat, uzelf met name, die op het eerste oppervlakkige zicht zelfs niet gemist wordt in de wetmatige beschrijving van de gehele natuur en het gehele Universum. Op het eerste zicht.

Want zoals ik al eerder stelde: voor het wetenschappelijk oog, om een geheelverklaring voor de werkelijkheid te hebben, hoeft de beschrijving van het aspect ‘zelfervaring’ zelfs niet eens aan bod te komen om de gehele fysieke wetmatigheid in de natuur onderling te begrijpen en hun oorzaak-gevolgrelaties te verklaren en wiskundig te modelleren. Op het eerste zicht…

Wij kunnen dus zeggen, dat er minstens één soort materialen in deze wereld bestaat dat tegelijk ook ‘zelfervaring’ is. Wijzelf zijn dat soort materiaal. Het zou antropocentrisch zijn te denken dat enkel interagerende materialen die op hersenen lijken een immateriële kant hebben. Dat enkel wij tegelijk object en subject zijn.

De deeltjes die wij vinden, of de golven die wij meten en hen onderlinge wetmatigheid die wij wiskundig beschrijven voor de materialen die wij ontdekken, zullen ons nooit iets kunnen meedelen over of zij slechts deeltjes zijn of ook nog iets anders, dat nooit of te nimmer enkel uit hun materiële kant af te leiden valt.

Toch maakt zelfervaring of een vorm van bewustzijn, hoe laag ook, deel uit van Het Universum. En dient zij mee beschreven en opgenomen worden in het grote boek met de geheeltheorie van de Natuur. Een GUT of Grand Unified Theory, daarin mogen wij niet ontbreken.

Nu volgt een aanklagen via poëtisch proza van de materialist als 'robotwetenschapper'. hierboven. De 'Wij' in het stukje gaat over alle materialen in deze wereld die tegelijk object zijn en subject. Maar die hun subjectieve kant niet kunnen kenbaar maken aan de materialist als bestaand in deze wereld.

Dus pas wanneer jij dat soort materialen zelf bent in deze wereld, kan je weten of je ook nog iets anders bent dan wat louter aan je te meten valt aan de buitenkant. Er is geen enkele andere kennismethode dan de subjectieve ervaring zelf die ons dit aspect van het universum kan 'openbaren': je dient eerst het electrochemische systeem zelf te zijn om te weten dat jij ook bestaat als subject in deze wereld en niet louter een meetbaar object bent in deze wereld.

To be is to know. Dat is volgens mij een onderschatte tool tot kennis in de harde wetenschappen: de subjectieve ervaring. En geef toe, onze zelfervaring maakt onze essentie uit volgens ons en dus willen we ook wel in de geheelbeschrijving van het universum vermeldt.

Stel dat de geheugenchip in een pc tegelijk een subject is dat informatie beleeft, kunnen we dat belevingsaspect ervan nooit te weten komen. Tenzij het ons dat op één of andere wijze kan communiceren dat het ook 'een ervarend zijnde' in de wereld is.

Het gaat erom dat er misschien nog andere 'ervarende zijnden' in de wereld zijn dan het materiaal 'werkende hersenen en zenuwstelsel'. Zo kan een electronisch netwerk in een object nog iets anders zijn dan wat het aan meetbaars van zich toont. Het kan een zijnde zijn dat in een droomstaat verkeerd bijvoorbeeld.

Ikzelf verdenk er bepaalde andere materialen dan hersenen van dat ze meer zijn dan wat ze aan meetbaars aan ons tonen. Maar dat valt onmogelijk uit de metingen ervan af te leiden.

Maarten Vergucht