Sağlık Yönetiminde Bias - Ders Notu Özeti

Sağlık hizmetlerinde karar verilirken iki tür hata yapılır:
1- Rastgele: sebep sonuç ilişkisi çözülmeyen şeylere tesadüf denir. Dünyada tesadüf yoktur. Hepsi üstün bir iradenin ürünüdür. Zaman, mekân ve tüm kâinatın şans eseri meydana geldiğini düşünmek yanılgıdır.
2- Sistematik: Bir şekilde işleyiş yüzünden ortaya çıkan hatalardır. Bunlara “bias” denir. 42 tanesi sayılmıştır. Fakat 50’ye çıkarılabilir(epidemiyoloji). İki ana grupta toplanırlar:
2.1. Seçim biası
2.2. Ölçüm bias

Biaslar araştırmacı ya da yöneticiyi iki türlü yanıltırlar. Olmayan bir şey var olarak ya da var olan bir şey yok sayılır. Belki üçüncü bir tür olarak; var olan bir durumu fark edilse bile değerini tam idrak edememektir.
Toplanan veriler kalitatif(kişisel) ya da kantitatiftir.
Biasın temel kanunu, hiçbir şey değiştirmeksizin yapılan ölçümler her zaman hatalı sonuç verecektir. Aynı analizler biasın gözden kaçırılmasına neden olur.

Gönüllülük biasında gönülsüzler en büyük handikap olarak ortaya çıkar. Gönüllülerden her zaman daha farklı davranırlar. Çözülemeyecek bir sorun olarak bulunmaktadır. Anket yolunda bunları elemenin bir yolu henüz yoktur.

Seçim biası daha ziyade araştırmanın tasarımının belirlenmesinde ve araştırma gruplarının oluşturulması esnasında ortaya çıkar.

Ölçüm biası; veri toplarken, veri analiz ederken ve bunlardan bir sonuç çıkartırken (bilimsel yargı) karşımıza çıkar.

Türkiye’de multipl skleroz prevelansı, iki şehir üzerinden Türkiye önermesi yapılamaz. Örneklem dar kalıpta ise daha geniş bir evrende değerlendirilemez.

Sağlık verileriki iki yolla elde edilir.
1- Sağlık kuruluşundan
2- Toplumdan

En sık rastlanan sağlık kuruluşlarından elde edilen verilerin topluma mal edilmesidir. Bunların tamamı rakamsal hatalar doğurur. Bu bir seçim hatasıdır. Örneklem tasarımında hata yapılmıştır.
Özellikle biasa düşürecek karıştırıcı faktörler; yaş, cinsiyet, meslek, sosyoekonomik durum, eğitim, kültürel faktörler ve kısmen genetiktir.
Çalışma gruplarında benzeşme muhakkak sağlanmalıdır. Zamansal, mekânsal farklılıklar sonuca etkisi asgari düzeye çekilmelidir.
Healthy Worker Effect: İngiltere’de ortaya çıkmıştır. Manchester’daki kömür madencileri arasında ortaya çıkmıştır. Yer altında çalışmanın bir tazminatı olması gerektiğine dair bir iddia ortaya atılır. Bunun üzerine tıbbi bir kanıt sağlanması için kontrol grupları oluşturuluyor. Yapılan gözlem sonucu ise sonuç beklenenin tam aksi çıkar. Bunun sebebi ise madencilerin en sağlıklı bireylerin arasından seçilmesi olarak tanımlanmış. Bu nedenle toplumun sağlık açısından en iyi durumda olanları ile bir kıyasa gidilmiştir ve tazminata hüküm verilmiştir. Seçilmiş durumlar, seçilmemiş olanlarla karşılaştıramayız. (Seçim Biası)

Bakınız: SD platfom, Hawthorne Araştırmaları http://www.sdplatform.com/Yazilar/Kose-Yazilari/524/Bilim-tarihinde-saibeli-parlaklik-Hawthorne-arastirmalari.aspx

Elton Mayo(Harvard Business). Fiziksel konforun işe etkisi araştırılmış ve ilk olarak ışık arttırılmış. Diğer grupta ise ışık azaltılmıştır ve bunlara deney grubu olduğu belirtilmiş. Deney grubu kontrol grubundan daha iyi çıkmış ve hipotez çökmüştür. İzlenmek kişilerde farklı davranışlar ortaya çıkarır. (Işığın hem dalga hem de vektör gibi davranması, Schöridinger’in Kedisi Kuramı) Ölçüm biasıdır.

“Bu dünyada izlemek, izlenilen objeyi değiştirir.”

Ölçüm biası 4 tanedir:
1- Biyolojik: Adrenalin etkisi, nabız etkisi vs. Tansiyon ölçümlerinde yapılan en sık hata koldaki gerginlikten kaynaklıdır. Altına yastık konularak kalp hizasına getirilmelidir. 10 prensibe riayet edilmelidir. Tüm beslenme araştırmaları eşit bir saatte, kalibre edilmiş terazilerle ve üzerinde en az kıyafetle ölçüm yapılmalıdır.
2- Alet hatası: Yanlış ölçüm yapan aletin tüm sonuçları yanlıştır.
3- Intra-observer bias: Ölçümü yapan kişiler arası farklılıklardan kaynaklıdır.
4- Inter-observer bias: Kişilerin farklı zamanlarda farklı sonuçlara ulaşabilir.