EXTENDING ISLAMIC RELIGION. (NEUPEULUWAH AGAMA ISLAM) (EXPENSI ISLAM).

---

Sumber

---

Beutatupuë tjit lé geutanjö djino, agama Islam di Atjèh nakeuh atra pusaka, meunjö bak ureuëng laén atra teuka, atra éndatu tanjö ba U Asia Tunöng (Tenggara).Watèë Nanggro kateudòng ureuëng pih karamëë, bak masa njän Éndatu geutanjö Atjèh, neudjak peuluwah Agama Islam lagèë Amanah Rasulullah deungón neudjak meuranto djeuët- djeuët Pulo Asia Tunöng njö (Arcelegu) phôn neuteungóh U Pulo Melaju (Malaja).

Masa neuteungóh keunän ureuëng- ureuëng Meulaju mantòng geuhudéb di tjông kajèë, bek dilèë agama, meuneungui pih goh lomna, ureuëng- ureuëng Melaju njän pih mantòng gohlom geuteupu sapuë teuntang Agama Islam, teuma lé Éndatu geutanjö Atjèh neupeurunöë Agama Islam. Neupeurunöë meuthëh dro, meuneungui, peudhiët dro, neupeureunö teumaguën, sampo ureuëng- ureuëng Meulaju njän kana budaja, adab ngón sopan-santôn dan achlak mulia sampo än djinö.

Teulheuëh njän neuteungóh u pulo ureuëng Dajak Bandja Kalimantan, lam pulonjän pih mantòng djimeuhajôn ditjông bak kajèë, lam pulonjän pih ureuëng- ureuëng mantóng teulhôn-lhôn. Neupeurunö meupakajan, meuneungui, peunadjôh, neupeubeuët agama Islam lé éndatu geutanjö.

Teulheuëh njän neuteungóh u nanggro bugéh, di bugéh njän pih neupeurunö agama islam keu ureuëng- ureuëng bugéh lé éndatu geutanjöë sampo neutinggai turônan di nanggro njän, salah sidro nakeuh daeng (Njäk Mansôr).

Droneuh njän kòn ureuëng bugéh, meutapi aneuk tjutjo éndatu geutanjö Atjèh djakba agama islam u nanggro bugéh, dudo neuwo u atjèh, neuduëk di reubèë geulakap nan Teugku Sjhik di Reubèë Pidië. Teulheuëh njän teuma Neuteungóh lom u Ambôn pih neudjak peuluwah Islam, neupeurunö ureuëng- ureuëng Nanggronjän beudjeuët keumanusia.

Le njäng meuninggai turônan droneuh njän di ambôn, keu nas ngón dali djeuët ta eu di ambôn njän nä dua peunadjôh ngón meunakeuën, Sagèë meuduro ngón sagèë njäng hänä meuduro, njäng padjôh sagèë hänä meuduronjän keuh atra éndatu geutanjö Atjèh , sagèë njäng hänä meuduro asai neuba di atjèh.

Laén nibak njän lom neuteungóh u pulo Mindanö nanggro ureuëng Moro, sinän pih neudjak peu Islam ureuëng Moro, lam pulo- pulonjän pih lé tinggai turônan Éndatu geutanjö njäng kadjeuët keu ureuëng Moro njäng bak neudjak peuluwah Agama Islam.

Neuteungóh lom u nanggro Siam (Pathani) lam nanggro njän pih neupeureunö Agama Islam, Sampo di pathani njan lè Turônan nibak éndatu geutanjö Atjèh njäng kadjeuët keu ureuëng nanggro njän.

Bak thôn 1419 Teugku Sjhik Maulana Malik Ibrahim neuteungóh u Pulo djawa neudjak peu islam ureuëng djawa lam pulonjän. Watèë phôn neuteungóh lam pulo njän goh lom neuteupu sapuë teuntang agama, bèk teuk agama meupakajan goh lom seumpurna.

Hudéb ureuëng nanggroë njän gadôh djimeu-ungkah ngón mantòng djipadjôh puë puë njäng meuhêt, teuma lé Teungku Sjhik Malék Ibrahim neupeurunö agama islam, meupakajan, meuthëhdro, meunakeuën njäng gòd.

Teumä dilikôt njän teuka lom Teungku Sjèch Fatahillah neudjak peusambông peu islam ureuëng lam pulo djawa, neuduëk di Demak, sira neudjak prang hindu ngón pertugéh di betawi. Teumä dudo Teungku Sjèch Fatahillah neudjak gisa U Keureuto dairah- (Pantòn Labu ngon Lhôk Sukôn djinö) neudjak pakat ureuëg malém malém nibak meuniaga ngón puga nanggro. Teungku Sjhik Fatahillah neumaba Sjèëdara neuh neudjak meunanggro U pulo djawa , sjèëdara neuhnjän neupeuduëk blah ròt barat pulo djawa, njäng neulakap nän deungón nanggro ´´PANTÒN´´ djinö djilakap nän Banten. Seubab droneuh njän meu- asai dari Panton Labu, djeuët takalòn dali rumöh saré lagèë rumöh atjèh, djeungki di mijup möh, gutji ngón tjräng di mijup rinjên, meunjó keubit-bit takalòn hänä bida ureuëng Bantèn njän ngón ureuëng atjèh, geuduek djimeu eu gutèë, meunjó djimeuhei aneuk, Sairah ? Sairah ? saban lagèë di atjèh.

Hudép ureuëng Pantòn (Bantén) njän saban lagèë di atjèh, geumeugampông, meugo, pula lada ngón lawang njäng nä jum bak peukan dönjä njän phôn pula lada ngó lawang di pulo djawa nakeuh Bansa atjèh, kòn ureuëng djawa watèë njän gohlom djiteupue sapuë bèk teuk djidjak pula lada.

Teuma teuka ureuëng èropa djidjak blo lada ngón bungöng lawang di bandar beutawi, awak beutawi njän sabé keunóng peungêt bak awak dagang èropa, bak si uro teuka ramë raja, awak dagang èropa djidjak mublo, leubèh ramë nibak njäng ka ka, teuma neucheuën lé Teungku Sjhik Fatahillah njö kadjipeungêt bak uro njö, awak dagang èropa njän kadjimeublo gräm grum, öh lheuëh njän djibeu et saôh ladju djibungka. Ban lami trôh Tgk Sjhik Fatahillah keunän meu asék ulèë, ban neukalòn tjit njó kakeunóng peungêt bak awak dagang èropa.
Teugku Sjhik Fatahillah ladju neucheuën,´´gata-gata njö njäng djeuët tjit bak sundak-sundak U sagai. Sampo dudo ureuëng Beutawi njän neulakap nän ureuëng sundak, dudo meusjheuhu Sunda Kelapa, ´´Sundak U´´ :

Dudo teuma neuba ureuëng Pantòn Labu ´´Banten´´ neupeuduëk di Bandar Beutawi, bak watènjänkeuh hän asé lé djipeulaku, djipeungêt niaga bak Bandar Beutawi njän. Bak masa njän Bandar Beutawi njän goh lom nä nän, di ureuëng njäng teuka keunän sabé djitanjóng nän bandar njän, lé ureuëng njäng neuba bak Teungku Sjhik Fatahillah neutanjóng bak Teungku sjhik , hai Teungku Sjhik puë nän Banda njö.? Nasiat Teugku Sjhik Fatahillah neupiké keu nän Banda njän, meunjó meunän bah lé tabôh nän bandar njö deungón Peukan Keureto, atawa banda Djawa Keureuto, Seubab geutanjö asai ureuëng Keureuto, njäng mäkna djih njän peukan ureuëng Keureuto di tanóh Djawa.

Atawa nätjit tjalitra ‘’Djaja Keureuto,’’ Makna djih ureuëng Keureuto ka djaja di djawa. Trôh uro njö mantóng tingai dali di Djawa keureuto, lagèë Senayan, uro Seunanjan njän nakeuh uro peukan masa Teugku Sjhik Fatahillah.

Laén nibak njän Sulthan Hasanuddin, njö Sulhtan phon ditanóh Djawa turonan ureuëng atjèh. Dilikôt njän masa Sulthan Arija neukirem beunantu keu nanggro Atjèh Darussalam masa prang ngón Peurtugéh, watèë Lakseumana Malahajat. Seubab Sulthan Banten njän nakeuh tjutjo Teungku Sjhik Fatahillah njäng dudo neulakap Walisongo ngón Sunan Gunung Djati. Kubu neuh di gunöng Jati Tjiribon.

By @suhaimiaceh