Co wiemy, to tyl­ko kro­pel­ka. Cze­go nie wiemy, to cały ocean – psychologia tradingu

 Co my wiemy, to tyl­ko kro­pel­ka. Cze­go nie wiemy, to cały ocean - Isaac Newton 

Świadomość własnej niewiedzy wydaje się pierwszym krokiem na drodze do poszerzenia swoich horyzontów. Mało kto jednak przyznaje się do tego, że niewiele wie na jakiś temat. Dziś wszyscy chcą się znać na wszystkim, a szczególnie ci co najmniej w danej dziedzinie wiedzą. Nazywa się to (!) efektem Krugera – Dunninga i polega na tym, ze im mniej ktoś się na czymś zna tym bardziej jest przekonany, że się zna.

Po przeczytaniu opublikowanych przez nas artykułów dotyczących zniekształceń poznawczych można mieć różne wrażenia. Np. właśnie takie, że już się dużo wie na ten temat (a tak naprawdę to tylko malutki wycinek wiedzy z tego zakresu) albo z drugiej strony, że wie się tak niewiele o funkcjonowaniu własnej psychiki. Pojawić się może również sceptyczne „Oj! wymyślają nie wiadomo po co takie mądrości. Chyba żeby tylko pisać prace naukowe i zdobywać tytuły” albo „Ja tam swoje wiem, a oni niech sobie snują swoje teorie” i w końcu „Dobrze dobrze, ale mnie to nie dotyczy”. Oznacza to jednak zamknięcie umysłu na nowe koncepcje i odkrycia bądź co bądź uhonorowane Nagrodą Nobla (dla Daniela Kahnemana w 2002r.), a jednocześnie stanowi przykład błędu konfirmacji (jako selektywne dopasowywanie napływających informacji do własnego światopoglądu). Kilka tygodni przyglądania się błędom poznawczym może też wywołać zaniepokojenie i pytanie „Czy wszystko co myślę jest jednym wielkim zniekształceniem?!”. Wydaje mi się bardzo prawdopodobne, że człowiek nie jest w pełni obiektywny. Ale też nie ma co katastrofizować – są zapewne myśli wolne od błędów poznawczych, a niektóre błędy poznawcze ostatecznie ułatwiają życie i jeśli nie prowadzą do odrealnienia czy innych negatywnych konsekwencji, to można je traktować po prostu jako element myślenia.

Interesujące jest, że dużo łatwiej zauważyć błędy poznawcze u innych niż rozpoznawać je u siebie. Nazywa się to efektem ślepej plamki i dotyczy niemalże każdego. Jako pierwsza opisała to Emily Pronin (psycholog) w swoim artykule „The Bias Blind Spot: Perception of Bias in Self Versus Others”.

Nazwa tego zjawiska pochodzi od tzw. ślepej plamki w oku. Ludzkie oko (a dokładnie jego tylna część) zbudowana jest z receptorów odbierających światło. Później te wrażenia zamieniane są na impulsy elektryczne i przekazywane włóknem nerwowym prosto do mózgu. Punkt, w którym niejako to włókno jest przymocowane pozbawiony jest receptorów. I to jest właśnie plamka ślepa. Możesz sprawdzić jak działa np. tu: Plamka ślepa.

Według naukowców praktycznie wszyscy popełniają błąd ślepej plamki. Występowanie tego zniekształcenia jest niezależne od poziomu wykształcenia, zdolności poznawczych, samooceny ani cech osobowości. Wpływa natomiast na podejmowanie decyzji i trudności w skorzystaniu z treningu ukierunkowanego na zwiększanie świadomości własnych błędów w myśleniu.

Celem moich dotychczasowych wpisów było przede wszystkim przybliżenie wiedzy z obszaru zniekształceń poznawczych i propozycja pomocy w ich identyfikacji oraz minimalizacji ich negatywnych skutków w obszarze inwestowania (i w życiu w ogóle). Jeśli efektem będzie choćby wniosek: „Nie jestem tak racjonalny na rynku jak myślałem” to już coś!

Dziś już wiadomo, że człowiek niezależnie od tego jak bardzo chciałby być racjonalny i jak usilnie pracuje nad utrzymaniem takiego obrazu siebie w pełni racjonalny nie jest. Rynki kapitałowe są tego świetnym przykładem. Klasyczne założenia dotyczące ich funkcjonowania (racjonalni inwestorzy i efektywne rynki) nie mają potwierdzenia w sytuacjach in vivo. Zwiększając wiedzę o psychologicznych mechanizmach i pracując nad własnymi postawami można stawać się bardziej świadomym siebie (i według mnie skuteczniej osiągającym zamierzone cele) inwestorem, a przede wszystkim człowiekiem. 

Autor: Marta Sokołowska