Dlaczego Silnica wygląda jak wygląda….

Studiuję Ochronę Środowiska od 4 lat. Zawsze mnie interesowały zmiany w Silnicy wynikające z antropopresji (presja wynikająca z ingerencji człowieka na środowisko).Należąc do koła naukowego podszedłem do problemu naukowo i zebrałem wiele cennych informacji dotyczących stanu rzeki.Temat z punktu widzenia wędkarskiego był dla mnie o tyle istotny, gdyż chciałbym mieć piękną, rybną i czystą rzekę w bliskiej okolicy.

 

 

Po drugie myślę że parę cennych informacji potwierdzonych literaturowo, przyda się do realizowanej przez nas „rewitalizacji” Bobrzy.

Jest to dość „fachowy” tekst, ale zgłębienie pewnych informacji, pozwoli zrozumieć np. dlaczego rzeki się wypłycają czy zapiaszczają.

W związku z trudnością tekstu można przejść do samego dołu, tam jest podsumowanie.
Roch Dobrowolski
 
Student III roku ochrony środowiska
 
Studenckie Koło Naukowe Geoekologów
 
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
 
Jana Kochanowskiego w Kielcach
 

Wpływ antropopresji na rzekę Silnicę, na odcinku miejskim Kielc.

Streszczenie

Rozwój Kielc pociągną za sobą nieodwracalne zmiany w środowisku przyrodniczym.
Przepływająca przez centrum miasta Silnica uległa zdegradowaniu. Zanieczyszczenia, sposób użytkowania terenu, regulacja oraz melioracja zlewni, spowodowały obecny zły stan ekologiczny cieku.
Rzeka pomimo dużej presji odradza się po latach bezmyślnej eksploatacji. Przepisy unijne wymuszają na władzach zabiegi rekultywacyjne cieku. Powstają nowe podczyszczalnie ścieków, modernizowana jest sieć kanalizacyjna, wzrasta świadomość ekologiczna ludzi.
Według założeń Ramowej Dyrektywy Wodnej do 2015 roku, rzeka powinna osiągnąć dobry stan ekologiczny.


Słowa kluczowe: Silnica, antropopresja, zanieczyszczenia, sposób zagospodarowania terenu, melioracja zlewni, regulacja koryta, degradacja, ichtiofauna.

Wprowadzenie

W wyniku postępującej urbanizacji, naturalny system obiegu materii i energii w zlewniach rzecznych został zaburzony (Rodzik 2008). Szczególnie małe zlewnie (np. zlewnia Silnicy) są czułym systemem reagującym na naturalne i antropogeniczne zmiany (Ciupa 2009). W wyniku presji przekształceniu ulegają: skład chemiczny, fizyczny oraz biologiczny wody, morfologia koryta, struktura brzegowa, intercepcja, retencja powierzchniowa, parowanie, poziom wody oraz drogi odpływu powierzchniowego. Konsekwencją jest: większa podatność rzeki na zanieczyszczenia (ograniczona możliwość samooczyszczenia) oraz mała bioróżnorodność (Allan 1998).

Silnica na przestrzeni wielu lat poddawana była silnej antropopresji. Związane to było z rozwojem Kielc przez które ciek ten przepływa. Do lat 20. XX wieku w mieście nie było kanalizacji i do Silnicy trafiały nieczystości z okolicznych domów, wynikiem czego z rzeki unosił się uciążliwy odór. W celu naprawienia sytuacji w 1908 i 1917 roku podejmowano próby nakrycia Silnicy kanałem. W 1927 wraz z kanalizacją miasta, Silnica została częściowo zakryta i schowana pod ziemią. Całkowitego przykrycia starej Silnicy dokonano w latach 50. XX wieku. Obecnie ciek płynie w całkowicie wyprostowanym i uregulowanym korycie w innym miejscu niż pierwotnie. Wszystkie dopływy oraz tereny podmokłe (na terenie Kielc) wchodzące w skład systemu „dawnej” rzeki , zostały zmeliorowane (Pycia 1938, Daniel 1993, Pogorzelska 2009).

W okresie silnego rozwoju gospodarczego w latach 70 XX wieku, Silnica była zdegradowana do tego stopnia że nie stwierdzono w niej obecności ryb (Penczak 1971, Ciupa 2010). W wyniku rozbudowy infrastruktury kanalizacyjnej oraz poprawy stanu sanitarnego Kielc, rzeka zaczęła się regenerować. Badania ichtiofauny przeprowadzone przez Burasa w roku 1999 wykazały obecność 5 gatunków ryb (Buras 2000). Późniejsze badania ichtiofauny w latach 2009-2010 wykazały kolejną poprawę jej stanu (dane nie publikowane).

W związku z rozbudową miasta planuje się wybudowanie kolejnych podczyszczalni wód opadowych, zlokalizowanych przy ul. IX wieków oraz ul. Planty, które powinny poprawić jeszcze stan czystości cieku (MZD Kielce). Ponadto dolina Silnicy została objęta lokalnym programem rewitalizacji.

Pomimo widocznych zmian oraz pozytywnych prognoz. Silnica ciągle pozostaje pod silną antropopresją. Celem pracy jest zatem określenie czynników antropogenicznych(ludzkich) które w dalszym ciągu determinują stan rzeki.

Teren obserwacji
 

Rzeka Silnica lewobrzeżny dopływ Bobrzy, wypływa z Pasma Masłowskiego na wysokości 360 m n.p.m. Całkowita długość cieku to 17,4 km. Ma charakter rzeki górskiej ze spadkiem wynoszącym 6,4 ‰. Jej powierzchnia dorzecza wynosi 51,1 km², a długość na terenie miasta wynosi 17,0 km, przepływ waha się w granicach 0,03-0,3 m3/s. Na jej biegu w Kielcach znajduje się sztuczny zbiornik wodny zwany "Zalewem Kieleckim" (UMK, MZD, WIOŚ, Ciupa 2009).
Stan czystości wód Silnicy na przestrzeni lat 2004-2009.

2004	2005	2006	2007	2008	2009
V	V	III	IV	V	V

Ryc 1. Klasyfikacja jakości wód Silnicy na przestrzeni lat 2004-2009 (WIOŚ).

PRESJA

Ponieważ prawie cały odcinek Silnicy znajduje się na terenie Kielc, antropopresja jest bardzo duża. Wynika z:
sposobu zagospodarowania obszaru zlewni,
zanieczyszczeń,
regulacji koryta.

Sposób zagospodarowania terenu. Infrastruktura miejska związana z budową dróg, chodników, sieci kanalizacyjnej, wycinaniem roślinności powoduje wzmożenie spływu powierzchniowego wód deszczowych. Tereny miejskie cechują się znacznym udziałem obszarów uszczelnionych, nieprzepuszczalnych i słabo przepuszczalnych (Molenda 2000).

Cała zlewnia Silnicy znajduję się na terenie miasta, w związku z tym, tylko nieznaczny obszar źródłowy jest zalesiony. Pozostała część zlewni to teren uszczelniony, lub jak w przypadku odcinka dolnego pokryty łąkami i nieużytkami. W centrum miasta Kielce udział terenów uszczelnionych wynosi 30% powierzchni całkowitej w części dolnej 27,6% powierzchni całkowitej. Dla porównania wartości dla rzeki Sufraganiec (inna kielecka rzeka o podobnym charakterze, ale nie przepływająca przez centrum) wynoszą: 1,7 % górnym odcinku i 6,7% w dolnym (Ciupa 2009).
Miernikiem uwzględniającym sposób zagospodarowania zlewni, stopień antropopresji i systemu drenażu jest tzw. „wskaźnik stabilności obszarowej zlewni”. Uwzględnia on między innymi:

• powierzchnie gruntów ornych,
• udział łąk i pastwisk,
• udział powierzchni naturalnych,
• zalesienie,
• powierzchnie zabudowane,
• powierzchnie wód otwartych,
  Wraz z biegiem Silnicy wyraźnie zmniejsza się wartość tego współczynnika, z 1669 do 68, dla porównania, w przypadku Sufraganćca spada z 931-395. Koryto rzeki pełni zatem funkcję zbiorczego kolektora zbierającego wodę z zakrytych kanałów deszczowych, rynien drenażu powierzchniowego i dróg (Ciupa 2009).
  Silnica jest głównym odbiornikiem wód opadowych z Kielc. W jej zlewni znajduje się przeważająca część aglomeracji miejskiej. Ogólna długość czynnej sieci kanalizacji deszczowej wynosi około 218,5 km. Ma do niej swoje ujście 24 głównych kolektorów deszczowych z czego 22 posiadają oczyszczalnie wód deszczowych oraz 70 wylotów kanałów wód deszczowych. Kanalizacja na terenie miasta ma charakter rozdzielny: deszczowa i sanitarna. Ścieki sanitarne nie są zlewane do rzeki, ale transportowane do oczyszczalni ścieków Sitkówka-Nowiny (MZD).
  Obecnie część wody opadowej zlewni, odprowadzana jest ze wszystkich elementów zagospodarowania terenu tj. dróg, ulic, dachów, przemysłu, handlu i usług oraz terenów zielonych, bezpośrednio do rzeki. Wody te zbierane za pomocą rynien, rur spustowych włączonych do kanałów deszczowych i poprzez system typowych studzienek ściekowych odprowadzane są w całości, bez oczyszczenia do odbiornika rzeki Silnicy (MZD).
  
  W północnej części miasta na rzece wybudowany jest zbiornik retencyjny zwany zalewem „kieleckim”. Posiada górny upust wody.
  
  Zanieczyszczenia dostają się do odbiornika wraz z wodami opadowymi w czasie spływania ich z powierzchni terenów skanalizowanych i uszczelnionych. Ścieki deszczowe zawierają różnego rodzaju zanieczyszczenia. Opady wychwytują już w przyziemnych warstwach atmosfery: pyły, cząstki nie spalonego paliwa, węglowodory stałe i gazowe usuwane do atmosfery przez zakłady przemysłowe, urządzenia grzewcze, środki transportu itd. Stężenia i ładunki zanieczyszczeń tych ścieków zmieniają się wraz z porami roku i charakterystykami opadów (Ściegienna 2010).
  Głównymi źródłami zanieczyszczeń opadów atmosferycznych są :
• osiadłe z powietrza areozole,
• uliczne śmieci składające się z produktów ścierania nawierzchni ulic, piasku, ziemi, oraz papierosów, liści,
• pyły,
• cząstki nie spalonego paliwa,
• niewłaściwie prosperująca kanalizacja (MZD).
• Ilość zanieczyszczeń w ściekach opadowych, zależy od:
• zanieczyszczenia terenu w obrębie skanalizowanego obszaru,
• rodzaju zlewni: miejska, przemysłowa, mieszkaniowo-handlowa,
• rodzaju nawierzchni ulic,
• intensywności ruchu kołowego,
• sposobu oczyszczania drogi i parkingu,
• pory roku, największe stężenia występują w ściekach roztopowych,
• okresu między kolejnymi opadami i ich natężenia, najbardziej zanieczyszczona jest pierwsza fala ścieków (Ściegienna 2010)
  
  Ścieki opadowe mogą zawierać wszystkie składniki powietrza atmosferycznego. Są to: tlenki azotu, dwutlenek siarki, tlenek węgla i dwutlenek węgla, arsen, ołów, rtęć, kadm, cynk, żelazo, węglowodory radioaktywne, produkty spalania , kurz, pył, części mineralne, dymy paleniskowe, lotne nasiona, rozpylone węglowodory,.
  
  Pewien procent mieszkańców nieskanalizowanej części Kielc, chcąc uniknąć kosztów gospodarowania ściekami, wylewa odpady bezpośrednio (bez podczyszczenia) do rzeki (informacja ustna pochodząca z MZD).
  
  
  
  
  
  

  Cechy koryta, (stopień regulacji).

  
  
  
  
  Silnica tylko na nieznacznym górnym i ujściowym odcinku zachowała swój naturalny charakter. W strefie podmiejskiej powyżej zalewu kieleckiego, płynie w korycie fragmentarycznie uregulowanym, brzegi umocnione są płytami betonowymi, wybudowane nieliczne urządzenia hydrotechniczne. Terasa zalewowa nadsypywana i zabudowywana. Poniżej zapory w centrum miasta (8,17 km, a więc w połowie swojej długości) charakter cieku się zmienia. Rzeka płynie w prostym całkowicie uregulowanym korycie. Brzegi wyłożone są betonowymi umocnieniami. Umocnienia brzegowe wysokie od 1,4 do 3,5 m. Powierzchnia przekrojów poprzecznych jest dostosowana do wysokich przepływów; szerokie proste koryto. Znajdują się tu liczne mosty, kładki, progi korekcyjne, wyloty rur kanalizacji burzowej, rynny powierzchniowego odprowadzania wód deszczowych. Poniżej centrum Kielc koryto rzeki umocnione jest kamieniami i darnią. W pobliżu domostw całe koryto wyłożone jest betonowymi płytami, występują liczne progi korekcyjne (Ciupa 2009).
  
  

STAN

Charakterystyczny dla miejskiej zlewni Silnicy, sposób zagospodarowania terenu wpływa na wielkość odpływu (reżim) wody oraz na jej skład fizyko-chemiczny. Wody opadowe zanim dotrą do koryta rzeki ulegają przemianom. Część wody w zlewniach naturalnych w wyniku ewapotranspiracji, intercepcji (z powierzchni roślin), parowania oraz infiltracji, w ogóle nie dociera do rzeki, lub dociera stopniowo drogą gruntową (Alloway 1999).
W związku z tym, że zurbanizowane tereny wzdłuż Silnicy cechują się: brakiem roślinności, zdegradowanymi glebami, uszczelnionymi i słabo przepuszczalnymi powierzchniami, dochodzi do nadmiernego spływu powierzchniowego a w konsekwencji do wzrostu odpływu rzecznego (Ciupa 2009). Zwiększony odpływ rzeczny powoduje zmniejszenie przepływu oraz obniżenie poziomu lustra wody. Wpływa to na formowanie kształtu oraz struktury koryta rzecznego. Paradoksalnie wzrost erozji wynikający ze spływu powierzchniowego nie powoduje zwiększonego transportu rumowiska. W konsekwencji nie formuje się charakterystyczna sekwencja bystrze-ploso w profilu podłużnym rzeki (kształtowanie koryta odbywa się głównie przy średniej frekwencji i średniego natężeniu przepływu)(Lompert 2001). Dno Silnicy jest jednolite pozbawione bystrzyn, głęboczków, plos. Ogranicza to rozwój bioróżnorodności .
W zlewniach naturalnych gleba wraz z pokrywającą ją roślinnością cechuje się dużą retencją. Woda opadowa może swobodnie infiltrować, przez co zasilane są wody gruntowe, które są wówczas głównym źródłem zasilania rzeki. Wpływa to na większą stabilizacje przepływu, nie dochodzi np. do nagłych wezbrań (David Allan 1998).
W Silnicy możemy często zaobserwować powstawanie fal kulminacyjnych nawet po niewielkim opadzie atmosferycznym. Związane jest to ze zmniejszeniem form retencji powierzchniowej, infiltracji i ewapotranspiracji. Roczna ilość ścieków opadowych trafiająca do rzeki może wzrosnąć od 2 do 16 razy w porównaniu z okresem sprzed urbanizacji, tyle samo razy zmniejsza się zasilanie wód gruntowych przez deszcz. Pogłębienie niżówek jest wynikiem zmniejszonego zasilania gruntowego, które jest następstwem ograniczenia infiltracji przez powierzchnie nieprzepuszczalne (Molenda 2000).
Gwałtowne zmiany czynników abiotycznych, jakie powstają wyniku spływu burzowego, wywołały zmiany w biocenozie rzeki. W wyniku osłabienia siły nurtu oraz zmian morfologicznych w korycie, wiele gatunków organizmów głównie litofilnych i reofilnych traci swe naturalne miejsca bytowania i ginie. Badania ichtiofauny przeprowadzone w 2009 roku na odcinku miejskim Silnicy (przy ul Sienkiewicza) wykazały obecność tylko dwóch gatunków ryb Śliz (Barbatula barbatula) i Kiełb (Gobio gobio) (informacja ustna pochodząca od ichtiologa badającego ciek) . Przy czym zdecydowanym dominantem okazał się śliz. Jest to gatunek, który toleruje silne zanieczyszczenia organiczne, jest mało wymagający co do warunków środowiskowych. W wodach zdegradowanych śliz radzi sobie z niedoborem tlenu, wykorzystując przewód pokarmowy do oddychania, przez co może oddychać powietrzem atmosferycznym. Potrafi przetrwać silne fale wezbraniowe ukrywając się pod kamieniami (Brylińska 2000).
Okres pomiędzy wezbraniami gdy Silnica niesie małe ilości wody sprzyja osiadaniu osadów. Zbyt duża ilość drobnoziarnistego osadu odkładającego się na dnie zmniejsza penetracje tej strefy przez wodę, ogranicza to ilość dostępnego tlenu. Ma to duży negatywny wpływ między innymi na reprodukcję ryb (David Allan 1998, Ciupa 2009).
Nadmierna ekspozycja na działanie promieni słonecznych wynikająca z odsłonięcia brzegów, powoduje podwyższenie temperatury. Średnia temperatura rzeki Silnicy wzrasta w dół rzeki od 7,1 oC do 10,9 oC. Wzrost ten wynika z wielokierunkowej antropopresji, w tym oddziaływanie zbiornika zaporowego przy ul Jesionowej, którego wody ulegają szybkiemu nagrzewaniu. Dodatkowym czynnikiem powodującym podwyższenie temperatury są liczne dochodzące do cieku zakryte kanały, którymi w okresie zimy dopływa woda o temperaturze wyższej niż w rzece. Latem sytuacja przedstawia się odwrotnie- pomimo dopływu chłodnych wód z kanalizacji, latem temperatura wzrasta do 30 oC. Nieproporcjonalnie szerokie koryto, powoduje że woda płynie cienką warstwą. W połączeniu z słabym zacienieniem doprowadza do tego, że latem w dni słoneczne temperatura na odcinku miejskim jest o 12-15 oC wyższa niż na odcinku naturalnym. Dodatkowo obserwuje się duże zróżnicowanie dobowe temperatury (Ciupa 2009). Tak ekstremalne warunki są w stanie przetrwać tylko eurybionty.

Konsekwencją nadmiernego spływu powierzchniowego jest spłukiwanie zanieczyszczeń bezpośrednio do rzeki. Sama faza opadów deszczowych powoduje tylko umiarkowane zanieczyszczenie wód opadowych. Kwaśne deszcze powstałe w wyniku emisji dwutlenku siarki i azotu, uruchamiają metale ciężkie, które łatwiej rozpuszczają się w wodzie opadowej o charakterze kwaśnym. Przypuszczalnie około 20-25% całkowitej ilości zanieczyszczeń deszczowych pochodzi właśnie z tej fazy. Zasadnicze zanieczyszczenie wód opadowych i przekształcenie w ścieki deszczowe następuje w fazie spływu powierzchniowego. Przy wystąpieniu intensywnych opadów zgromadzone zanieczyszczenia na powierzchni, w glebie, w sieci kanalizacyjnej, separatorach, osadnikach, są wymywane, powodując skażenie Silnicy (Ściegienna 2010).
Jak podaje Dymaczewski, ścieki deszczowe są równie silnie zanieczyszczone, jak te typowe pochodzące z sieci sanitarnej (Dymaczewski 1997).
Ścieki te charakteryzują się bardzo wysoką przewodnością elektrolityczną właściową. Tak wysoka konduktywność spowodowana jest obecnością chlorków, pochodzących z soli używanych do rozmrażania dróg. Średnia roczna koncentracja chlorków w Silnicy jest zróżnicowana. W górnym odcinku rzeki wynosiła 7,9 mg.dm3, w dolnym 74,6 mg.dm3, i wynika z wzrostu udziału terenów zurbanizowanych. Podobne tendencje wykazywały: fosfor ogólny, fosforany, azot ogólny, azot azotanowy, fenole i detergenty anionowe, zawiesina organiczna (Ciupa 2009). Zanieczyszczenia te odkładane w postaci osadów dennych wywołują niepożądany wpływ na zbiorowiska organizmów rzeki (Molenda 2000). W wyniku nadmiernej emisji związków biogennych dochodzi do rozkładu materii przez mikroorganizmy, które w procesie tym zużywają tlen. Powoduje to kolmatacje dna, poważnie ograniczając przestrzeń życiową organizmów bentosowych (Dreiseitl 1999). Badania prowadzone na rzece Ner (województwo łódzkie) pokazały jak dalece zachodzą zmiany w strukturze ichtiofauny w zanieczyszczonym cieku. Stałe populacje ryb występowały tylko na odcinku górnym, powyżej zrzutu scieków z miasta Łodzi. Badania potwierdziły fakt wyginięcia prawie wszystkich ryb na odcinku środkowym cieku. Jedynym dominantem był ciernik i karaś srebrzysty który jest ryba introdukowaną o bardzo niskich wymaganiach środowiskowych (Penczak i inni 2010).

Zależność pomiędzy ilością opadów atmosferycznych i stężeniem zanieczyszczeń w Silnicy potwierdzają wyniki badań niektórych wskaźników, przeprowadzone a latach 2004-2010 (WIOŚ).






Ryc.2 Wyniki pomiarów wybranych wskaźników na tle opadów atmosferycznych z lat 2004-2010 (WIOŚ, ZMŚP)

Wyniki pokazują kolerację pomiędzy intensywnością opadów a badanymi wskaźnikami. W latach suchych 2004-2006 widać obniżenie wartości większości wskaźników. Natomiast w latach normalnych i wilgotnych 2007-2009 w wyniku wzrostu opadów dochodzi do wyraźnych zmian. Spada zawartość Fog oraz nieznacznie tlenu rozpuszczonego w wodzi. Wzrasta natomiast BZT5, Nog., zawog. W 2006 roku kiedy opad był najniższy stwierdzona III klase czystości rzeki, obecnie posiada ona V klasa.

Zanieczyszczenia przemysłowo-bytowe oprócz substancji biogennych dostarczają metali ciężkich. Ich oddziaływanie jest długoterminowe, gdyż na dnie rzeki w okresie emisji gromadzą się osady zawierające olbrzymie ilości soli metali ciężkich oraz wielopierścieniowych związków organicznych. W dużej mierze obecność tych osadów może powodować, zły stan, który utrzymuje się pomimo poprawy jakości wody, np. w wyniku modernizacji oczyszczalni. Uwalnianie się toksycznych substancji nagromadzonych w osadach dennych, nawet jeśli ma to ma miejsce okresowo, może powodować zakłócenia w odbudowie biocenoz. Ponieważ przekroczenie norm zawartości metali ciężkich, a w szczególności cynku, uniemożliwia zapłodnienie jaj, ikry i upośledza rozwój larw. Wspomniane substancje toksyczne mogą oddziaływać pośrednio na organizmy poprzez hamowanie rozwoju bazy pokarmowej, co wynika z badań na makrobezkręgowcach w innych ciekach (Tończyk i inni 2003, Eisler 1989, Penczak 2010).

Regulacja Silnicy oraz melioracja terenów przyległych wpływa na deformacje naturalnego charakteru koryta. Skutkuje to zmianami w liczebności, bioróżnorodności oraz zespołowości występowania organizmów.
Silnica płynie w prostym nienaturalnie szerokim, uregulowanym korycie. Wpływa to na brak urozmaicenia struktury dna oraz brzegów. Ciek przypomina prosty kanał. Naturalny układ z różną głębokością oraz licznymi przeszkodami został zmieniony. Rzeka charakteryzują się podobną głębokością oraz przepływem w przekroju poprzecznym koryta. Brak jest: wypłyceń, plos, bystrzy, głęboczków, rumowisk skalnych, podmytych brzegów, naturalnie uformowanych skarp. Brak dynamiki przepływu wpływa na osadzanie się mułu wzdłuż całego poprzecznego przekroju koryta (w korycie naturalnym sedymentacja zachodzi w różnych miejscach). Zmienione są zatem typowe miejsca: żeru, rozrodu i zimowania. Kryjówki dla organizmów wodnych stanowią w niewielkim stopniu, jedynie zanurzone roślinny i umocnienia brzegów, mosty, nieliczne kamienie, lub odpady. Ryby reofilne, których występowanie uzależnione jest od istnienia w rzece odcinków o wartkim prądzie, dobrze natlenionej wodzie o żwirowym lub kamienistym dnie, w środkowym odcinku Silnicy nie prawie nie występują (informacja ustna) (Pygott i inni 1990, Penczak i inni 1999, Wolter 2001, Karels i Niemi 2002, Kruk i Przybylski 2005, Kruk 2006).

Regulacji rzek towarzyszy fragmentacja sieci rzecznych przez progi i inne budowle hydrotechniczne, które skutecznie rozdzielają żyjące w rzekach populacje. Eliminuje to nie tylko możliwość wędrówek, ale również automatycznie daje istotny spadek liczebności. Małe populacje są bardziej narażone na wyginięcie w następstwie niekorzystnych zjawisk niż duże. W porozcinanym korycie niemożliwe jest również odtwarzanie dawnych zasięgów występowania. Takimi barierami na Silnicy są: tama przy ul Jesionowej (bez przepławki), oraz próg korekcyjny znajdujący się przy ulicy Ogrodowej. Hamują one skutecznie migrację organizmów w górę rzeki. Poniżej jazu bioróżnorodność ichtiofauny zdecydowanie wzrasta. Do tego miejsca ryby mogą swobodnie migrować z niższych odcinków cieku (informacja ustna pochodząca od ichtiologa badającego rzekę). W województwie świętokrzyskim jest wiele rzek poprzegradzanych budowlami technicznymi, które spowodowały przerwanie ciągłości cieków. Ograniczyło to możliwości przemieszczania się ryb i zanik występowania wielu bardzo cennych gatunków ryb dwuśrodowiskowych (np: łosoś (Salmo salar), troć wędrowna (Salmo trutta), certa (Vimba vimba)). Nawet niewielkie progi rzędu 20-40 cm ograniczają migrację, szczególnie małych ryb i minogów. Przerwanie drożności ekologicznej cieku przez budowle hydrotechniczne powoduje odizolowanie populacji, która ogranicza się do odcinka rzeki pomiędzy dwoma budowlami. Bariery te skutecznie blokują dostęp do tarlisk, żerowisk oraz zimowisk (Buras, Gasiński, 1998; Buras i wsp. 1998).

W wielu miejscach terasa zalewowa jest nadsypywana i zabudowywana. Powoduje to zmniejszenie przekrojów poprzecznych pojemności łożyska powodziowego, w konsekwencji wzrost amplitudy stanów wody w korycie. Szerokie proste koryto powoduje że przy niskich stanach, woda płynie tam cienką warstwą, wywołując efekt nadmiernego nagrzewania się. Zaś w okresie deszczowym woda przybiera i płynie z nienaturalną siłą (Ciupa 2009).
Progi korekcyjne i betonowe umocnienia brzegów uniemożliwiają procesy erozyjne. Ponadto wysokie brzegi sprawiają, że rzadko dochodzi do naturalnych (sezonowych) wystąpień wody z brzegów (Ciupa 2009).

Przy ul Jesionowej znajduje się tama spiętrzająca wody Silnicy. Zmiana wynikająca z budowy i działania zapory może przynieść wiele negatywnych skutków. Dotyczy to przede wszystkim ilości, jakości, prędkości prądu, temperatury i przezroczystości wody (Allan 1998).
Obecność przegrody przypuszczalnie zmienia ilość wody i siłę prądu poniżej spustu. Jest to wynikiem różnego czasu przetrzymywania i wypuszczania wody z zbiornika, oraz wydatniejszego parowania (większa powierzchnia lustra wody).
Obecność zapory oraz zmiana charakteru przepływu a zatem ilości wody, mają wpływ na transport zawiesiny i ilość osadów odkładanych na dnie zbiornika i cieku (Allan 1998). Osady wnoszone przez Silnicę do zbiornika ulegają sedymentacji, w wyniku osłabienia siły nurtu. Powoduje to powolne zmniejszanie się pojemności zbiornika i może wywołać wtórne zanieczyszczenie zalewu i rzeki poniżej tamy. Osiadłe na dnie osady a wraz z nimi zanieczyszczenia, ulegają przemianom chemicznym. Powoduje to między innymi eutrofizację w związku z czym do Silnicy w okresie letnim dostaje się dużo substancji biogennych.
Duża powierzchnia zbiornika a więc zwiększona ekspozycja na promieniowanie słoneczne, może powodować wzrost temperatury w Silnicy.
Tama zalewu kieleckiego hamuje migrację organizmów wodnych w tym ryb. Zbiornik nie posiada przepławki.

PODSUMOWANIE:

Ogromna antropopresja zniszczyła naturalny charakter rzeki. W zasadzie cały odcinek miejski jest zdegradowany. Ciek zatracił pierwotny charakter górskiego strumienia, obecnie przypomina bardziej kanał niż bystrą podgórską rzeczkę.
Jak donoszą starsi mieszkańcy Kielc, niegdyś rzeka niosła bardziej zanieczyszczona wodę niż obecnie. Wydzielający się odór skutecznie odstraszał od spacerowanie wzdłuż jej brzegów. Obecnie między innymi w wyniku poprawy stanu czystości wody, tereny doliny Silnicy stały się głównym miejscem rekracji i wypoczynku mieszkańców. W 2010 roku powstały kolejne oczyszczalnie ścieków wód opadowych. Są to nowoczesne obiekty, zlokalizowane pod ziemią, posiadają odpowiednie zabezpieczenia na wypadek zagrożeń np. powodziowych. Na terenie miasta znajduje się obecnie 22 podczyszczalnie ścieków opadowych. Niestety pewna część miasta nie posiada w ogóle kanalizacji, z tych terenów w wyniku intensywnych deszczy, zanieczyszczenia kierowane poprzez spływ powierzchniowy trafiają bezpośrednio do rzeki, lub są z premedytacją wylewane. Jest to problem nad którym władze powinny się zastanowić.

W wyniku bezmyślnej regulacji rzeki, ciek zatracił swój naturalny charakter.
Obecnie powinno się odchodzić od typowych zabiegów regulacyjnych rzek, polegających na prostowaniu i zabudowywaniu koryta. Po pierwsze nie jest to najskuteczniejsza forma ochrony przeciwpowodziowej, po drugie, na pewno najskuteczniejsza forma „uśmiercania” rzeki. Wiele terenów doliny Silnicy można zrekultywować i wykorzystać jako polder zalewowy. Należało by zrewitalizować liczne niegdyś starorzecza, które zwiększyły by retencję gruntu. Taki teren odpowiednio zagospodarowany mógłby podnieść walory rekracyjne Kielc. Przy odpowiedniej retencji gruntu, sieci starorzeczy, rzeka odzyskała by zdolność do samooczyszczenia.



Na fotce widać klenie w Silnicy




Pomimo ogromnej antropopresji, rzeka zaskakująco dobrze prezentuje się jeśli chodzi o stan ichtiofauny. Dotyczy to jednak odcinka poniżej centrum Kielc w którym stwierdzono obecność aż 16 gatunków ryb w tym bardzo już rzadkich: piskorza, kozy, jelca (Nowak 2010). Analizując i porównując rybostan w badanych ciekach o podobnej wielkości (charakterystyce) w województwie świętokrzyskim, wynik ten można uznać za rekordowy. Badania przeprowadzone przez Penczaka w 1971, nie stwierdziły obecności życia biologicznego w rzece. Dopiero w 2000 Buras odłowił z rzeki 5 gatunków ryb. A więc na przestrzeni 10 lat Silnica stała się bardzo rybną rzeką, pomimo złego stanu i potencjału ekologicznego cieku (WIOŚ).




Literetura


Alloway B.J., 1999: Chemiczne podstawy zanieczyszczenia środowiska, PWN, Warszawa;
Andrzejewski R., Weigle A., 2003: Różnorodność biologiczna Polski, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa;
Bieleński A., 1997: Podstawy chemii nieorganicznej, PWN, Warszawa;
Brylińska M., 2000: Ryby słodkowodne Polski, PWN, Warszawa;
Buras P., 2000: Ryby systemu Nidy-stan aktualny zagrożenia i możliwości ochrony, Instytu Rybactwa Śródlądowego, Zakład Rybactwa Rzecznego, Piaseczno;
Ciupa T., 2009: Wpływ zagospodarowania terenu na odpływ i transport fluwialny w małych zlewniach, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego, Kielce;
David Allan J., 1998: Ekologia wód płynących, PWN, Warszawa;
Dojlido R.J., 1995: Chemia wód powierzchniowych, Wydawnictwa Ekomia i środowisko, Białystok;
Kowal L., 1998: Oczyszczanie wód, PWN, Warszawa;
Lampert W., Sommer U., 2001: Ekologia wód śródlądowych, PWN, Warszawa;
Michalczyk Z., 2000: Renaturyzacja obiektów przyrodniczych – aspekty ekologiczne i gospodarcze, UMCS, Lublin;
Nowak M., 2009: Rzadkie i chronione gatunki ryb i minogów dorzecza Nidy (Polska), Proceedings of the International Conference held In Brno2. And3. 12. 2009, Brno, Czechy;
Oenczak T., 1971: Materiały do znajomości ichtiofauny dorzecza Nidy, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, seria II, zeszyt 44, Łódż;
Program Ochrony Środowiska dla województwa świętokrzyskiego na lata 2007-2015;
Penczak T., 1971: Ichtiofauna dorzecza Nidy, Gospodarka Rybna, Łódź;
Penczak T., 2010: Wpływ stopniowej poprawy jakości wody na rzece Ner na regenerację ichtiofauny, Roczniki Naukowe PZW t.23, Uniwersytet Łódzki;
Pogorzelska I., 2009: Kielce, obraz w dokumencie, teraźniejszości przeszłość, Archiwum Państwowe w Kielcach;
Radwan S., Kornijow R., 1999: Problemy aktywnej ochrony ekosystemów wodnych i torfowiskowych w polskich parkach narodowych, UMCS, Lublin;
Sporka K., 2009: Zagrożenia biotopów przekształconych przez człowieka, Uniwersytet Opolski, Opole:
Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2004,2005,2006,2007,2008,2009 (raporty), BMŚ, Kielce
Ściegienna E., Kochel M., Burzyn-Wąsik M., 2010: Operat wodno prawny oczyszczalni wód deszczowych przy ulicy Okrzei i AL. IX wieków Kielc;
Ściegienna E., Kochel M., Burzyn-Wąsik M., 2010: Projekt budowlany oczyszczalni wód deszczowych przy ulicy Okrzei i AL. IX wieków Kielc;
http://kielce.pios.gov.pl/monit/monit.htm;
http://www.mzd.kielce.pl/;

---

Posted from my blog with SteemPress : https://swietokrzyskiprzewodnikwedkarski.pl/2018/08/07/dlaczego-silnica-wyglda-jak-wyglda/

---