Jose Antonio Primo de Rivera – założyciel i charyzmatyczny przywódca Falangi Hiszpańskiej

Jose Antonio Primo de Rivera y Saenz de Heredia (ur. 24 kwietnia 1903 w Madrycie – zm. 20 listopada 1936 w Alicante) był synem generała Miguela Primo de Rivery – dyktatora Hiszpanii w latach 1923 – 1930. Najstarszy z rodzeństwa: Miguel Primo de Rivera (1904r. – 1964r.), Maria del Carmen Primo de Rivera (1905r. – 1956r.), bliźniaczki (1906r.) Maria del Pilar (1991r.) i Angela (1913r.) Primo de Rivera, Fernando Primo de Rivera (1908r. – 1936r.).

Pochodził z rodziny o silnych tradycjach wojskowych. Dziadek, Rafael de Sobremonte to marszałek polnym i wicekról La Platy. Dziadek Jose był oficerem, stryj Fernando naczelnym dowódcą sił zbrojnych na Filipinach oraz wieloletnim ministrem wojny. Również inni Primo de Rivera zapisali się w historii kolonizacji Ameryki w XVIII i XIX wieku.

W wieku pięciu lat stracił matkę. Wychowaniem rodzeństwa zajęła się siostra ojca Jose Antonio – Maria Jesus Primo de Rivera.

Jose Antonio do szkoły zaczął uczęszczać w wieku 5 lat. Ciotka Maria powiedziała o nim kiedyś:

Jose Antonio tak naprawdę nigdy nie był dzieckiem, on od zawsze był po prostu mężczyzną.

Primo de Rivera znał dobrze języki obce: angielski z racji rocznej przeprowadzki pod Gibraltar w 1906 roku w związku z pracą ojca – Miguela (jako podpułkownik dowodził batalionem zwiadowczym), także inne języki. Podczas pierwszej wojny światowej, wraz z braćmi i ojcem, podróżował po Francji, Szwajcarii, Włoszech i Maroko. W domu ojciec – Miguel – zwracał uwagę, by jego dzieci posługiwały się językami obcymi. W 1921 roku rodzina Primo de Rivera osiadła w Barcelonie, gdzie ojciec Jose Miguel został gubernatorem wojskowym Katalonii. Jose Antonio, od strony ojca, nasiąkł tendencjami kultu dla munduru i dyscypliny, a od strony ciotki żarliwego katolicyzmu.

Naukę akademicką zaczął od zgłębiania prawa. Działał w Związku Studentów Katolickich. Dyplom adwokata uzyskał, zanim stawił się do obowiązkowej służby wojskowej. Ściągnięty przez ojca do Barcelony służył w regimencie kawalerii Dragonów z Santiago. W latach 1923 – 1924 działał w pułku elitarnej kawalerii „Huzarów Księżniczki” w Madrycie. Po puczu ojca jego kariera wojskowa nabrała przyspieszenia. W ciągu roku awansował do stopnia podporucznika i został przydzielony do eskorty honorowej króla Alfonsa XIII. Po wyjściu z wojska zdał aplikację i w 1925 roku w Madrycie otworzył własną kancelarię prawną. Właśnie w Madrycie zaczął brać udział w spotkaniach biesiadno-polityczno-literackich, gdzie zamarzyła mu się kariera polityczna.

W 1930r. z powodu upadku ojca jako dyktatora Hiszpanii wycofał się z polityki, lecz powrócił już w 1931r. podczas kwietniowych wyborów komunalnych. Zdecydowały one, że Hiszpania znów stała się republiką. W wyborach odniósł pierwszą polityczną porażkę, lecz namawiany ponownie wystartował w październiku tego roku do Kortezów Konstytucjonalnych, gdzie zdobył mandat z Kadyksu (region w Andaluzji). Za rządów członka masonerii, socjalisty i antyklerykała Manuela Azani, wielokrotnie był zatrzymywany przez policję za działalność polityczną i samo nazwisko.

W 1933 roku podróżował do Włoch gdzie spotkał się z Musollinim i odbył z nim trzydziestominutową rozmowę. Po kolejnym powrocie z Włoch (a były co najmniej trzy), 29 października 1933r. w madryckim kinoteatrze Comedia założył La Falange Espanola – Falangę Hiszpańską. Był najważniejszym z głównych mówców – obok Alfonso Garcii Valdecasasa i Julio Ruiza de Aldy.

W loży honorowej zasiadł lider JONS (Juntas de Ofensivas Nacional-Sindicalista), który po przemówieniu Jose Antonio zaczął bić brawo. Podczas przemówienia stwierdził m. in.:

Ruch dziś nie jest partią, jest czymś znacznie więcej; jest ruchem, możemy powiedzieć, że jest antypatią […] jego inspiracją jest myśl prawicowa, ale jego bazą jest lewicowa idea sprawiedliwej organizacji ekonomicznej

Czy:

Komunizm to nowa inwazja barbarzyńców

Współczesne mu państwo hiszpańskie określił jako twór słaby i dekadencki, które nazywał państewkiem. Partię zarejestrowano 6 listopada, a 7 grudnia ukazał się pierwszy numer Falanga Espanola.

Jose Antonio Primo de Rivera był wszechstronnie utalentowanym sprawnym organizatorem, potrafił zjednywać sobie ludzi oraz ożywiała go autentyczna wiara w to, co robi oraz żarliwe poczucie misji. Stosował nowoczesne metody dotarcia do wyborcy, objeżdżał kraj, przemawiał na placykach wsi i miasteczek. Wszystko to poskutkowało ponownym wyborem do Kortezów z Kadyksu w 1933 roku.

Jose Antonio w parlamencie nie zgadzał się na ustawy mogące podzielić Hiszpanię. Szczególnie był przeciwny wobec odrębnej konstytucji dla Katalonii. Był, jak wspominał, jedynym obrońcą dobrego imienia swojego ojca. Napisał kiedyś:

W Kortezach miałem 400 oskarżycieli i ani jednego obrońcy.

Sprzeciwiał się separatyzmowi katalońskiemu, komunizmowi i socjalizmowi. Mawiał:

[…] socjalizm, a zwłaszcza ten socjalizm, który stworzyli w gabinetach niewzruszeni w obojętności apostołowie socjalizmu, którym zawierzyli robotnicy… (socjalizm ten) nie widzi w historii niczego, poza grą gospodarczych resortów; znosi się wszystko, co duchowe: religia to opium dla ludu, Ojczyzna, to mit wykorzy­stywania biednych. To wszystko twierdzi socjalizm. Nie ma niczego poza produkcją i organizacją gospodarki. Robotnicy muszą więc dobrze popracować nad swą duszą, by nie pozostał w niej najmniejszy cień wartości duchowych.

Tak jak socjalizmowi sprzeciwiał się ówczesnemu kapitalizmowi. Widział potrzebę jedności chcąc silnej i wielkiej Hiszpanii. Jego osobista deklaracja programowa brzmiała:

Moim marzeniem jest to, aby ojczyzna, chleb i sprawiedliwość były równie dostępne dla wszystkich Hiszpanów, a szczególnie dla tych, którzy nie mogą się identyfikować z ojczyzną, ponieważ zabrakło dla nich chleba i sprawiedliwości.

Został aresztowany 14 marca 1936 roku. W jego mieszkaniu znaleziono nielegalną broń, choć istnieją przesłanki, że została podrzucona. Formalnie oskarżono go 3 października. Został skazany na karę śmierci 18 listopada, a rozstrzelano go 20 listopada 1936r. w więzieniu w Alicante.

W ostatnim słowie Jose Antonio powiedział proroczo:

Moje życie to nie są sztuczne ognie, które się odpala na koniec fiesty.

Po wojnie pochowany w mauzoleum Dolinie Poległych (Valle de los Caidos).

Falanga Hiszpańska

Jak wcześniej już wspominałem La Falange Espanola została założona 29 października 1933 roku w kinoteatrze Comedia. Spotkanie założycielskie Falangi było częściowo transmitowane przez radio, dzięki czemu władzy nie udało się tego przemilczeć.

6 listopada władze Falangi złożyły wszystkie dokumenty rejestracyjne przewidywane przez prawo o rejestracji partii politycznych, a 7 grudnia ukazał się pierwszy numer czasopisma FE. Według Felipe Ximenez de Sandoval’a nazwę ugrupowania zgłosił Julio Ruiz de Alda mówiąc:

Falanga Hiszpańska staje się awangardą rewolucji narodowej

Podczas Pierwszej Sesji Rady Narodowej Falangi (2 – 7 listopada 1933) ustalono, że Falanga nie może się ograniczać jedynie do stolicy. Spotkania, wiece i przemarsze falangistów odbyły się w Leon, Bilbao, Villagarcia de Arosa , Oviedo, Pravia, Torrelavega i Gijon. Jose Antonio przeprowadził przemarsz w Madrycie przez centrum miasta do Puerta Del Sol, gdzie na wiecu przemówił do uczestników.

W lutym 1934 roku doszło do zjednoczenia Falangi i JONS. Powstała La Falange Espanola de las Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista – Hiszpańska Falanga Junt Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznej.

Przyjęto symbolikę katolickich królów od JONS: strzały i jarzmo – znak trudu i pracy. Hymnem została pieśń Cara al Sol (napisana w grudniu 1935 roku, a oficjalnie zaprezentowana 2 stycznia 1936 roku). Przywódcami Falangi został triumwirat: Jose Antonio, Ledesma Ramos i Julio Ruiz de Alda.

W listopadzie 1934 wypracowano 27 punktów programowych Falangi. Z programów i praktyki europejskich ruchów nacjonalistycznych przyjął: rzymskie pozdrowienie Ave Cesar – wyciągniętą prawicę, przemarsze z pochodniami, mundury, masowe manifestacje na stadionach, totalne zagospodarowanie całości życia obywatela, organizacje dla kobiet – La Seccion Femenina i dla młodzieży El Frente de Juventudes, pomoc charytatywną – Auxilio Social, edukację narodową, wypoczynek dla pracujących dotowany przez państwo, sport organizowany przez państwo itd.

Falanga włączyła się w promowanie rodzimej produkcji. Popularne było hasło „Kupuj hiszpańskie produkty”. Była patriotyczna, populistyczna, narodowa, rewolucyjna i syndykalistyczna. Falanga postulowała nacjonalizację całości sektora bankowego i przedsiębiorstw komunalnych, współudział pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwami, interwencjonizm państwa w gospodarkę, wysoką pozycję związków zawodowych, program zabezpieczeń socjalnych, bezpłatne nauczanie i powszechne ubezpieczenie społeczne. Akcentowała też wysoką pozycję wartości duchowych i religijnych. Podkreślała niezbywalne znaczenie godności i wolności każdej jednostki ludzkiej i uwypuklała hiszpański nacjonalizm imperialistyczny.

W wyborach parlamentarnych w lutym 1936 Falanga otrzymała 44 tys. Głosów co przełożyło się na 0,7%. Władzę zdobyła lewica – socjaliści, komuniści, republikanie (od tego momentu poparcie Falangi stopniowo rosło). Od tego czasu nasiliły się ataki na kościół, bezprawne zajmowanie ziemi z podpuszczenia komunistów (szczególnie na południu), toczyły się walki między falangistami a anarchistami, rozpowszechniały się akty bandytyzmu. Tylko pomiędzy wyborami a wybuchem powstania spalono 170 kościołów, przeprowadzono 113 zamachów bombowych, w mordach politycznych zabito 330 osób, a 1511 zostało rannych.

Wojna domowa wybuchła 17 lipca 1936 roku. Falanga miała wtedy 36 tys. członków. Poprzez aresztowanie i zamordowanie Jose Antonio Primo de Rivery poparcie dla falangistów wzrosło. Dla prawicy stał się on męczennikiem. I tak odpowiednio w latach 1937-1939 Falanga miała 240 tys., 362 tys., 650 tys. członków, a po wojnie, w 1942 r. ponad milion. W oddziałach Chorągwi Falangi podczas wojny w armii generała Franco służyło służyło 150 tysięcy falangistów.

19 kwietnia 1937 roku Falanga została połączona przez Franco z monarchistami i karlistami, i tak powstała Tradycjonalistyczna Hiszpańska Falanga oraz Junty Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznego (Falange Espanola Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista). Ugrupowanie to było o wiele mniej radykalne niż pierwotnie i przyjęło 26 punktów programowych z pominięciem punktu 27, który zakładał pełnię władzy Falangi.

W tym opracowaniu skupiono się na najważniejszych punktach z historii Jose Antoni i Falangi Hiszpańskiej. Źródła wiedzy były liczne artykuły i książka Tadeusza Zubińskiego Cara al Sol, w której ten temat dogłębnie i szczegółowo poruszony.

Daniel Woźniczak

Tekst opublikowanie pierwotnie na portalu narodowcy.net